poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Menstruacje u dziewcząt i dojrzałych kobiet niepełnosprawnych

Działy pokrewne » Porady medyczne » Menstruacje u dziewcząt i dojrzałych kobiet niepełnosprawnych

Menstruacja (miesiączka) bywa uciążliwą dolegliwością dla każdej kobiety, a u dziewcząt niepełnosprawnych ruchowo lub z upośledzeniem umysłowym w szczególności, gdyż więcej wymagają one pomocy ze strony dorosłych. Ważne jest by przygotować taką osobę do pojawienia się pierwszej miesiączki, by nie okazała się dodatkowym czynnikiem stresogennym.

Menstruacja to naturalny stan w życiu kobiety i najczęściej świadczy o dobrym funkcjonowaniu organizmu. Niekiedy jednak jej przebieg zakłócają zaburzenia, które mogą sygnalizować nieprawidłowości i zmiany chorobowe.

Pierwsza miesiączka pojawia się zwykle około 13. roku życia. Poniżej 9. roku życia jest objawem przedwczesnego dojrzewania płciowego i w takich sytuacjach należy skonsultować się z ginekologiem lub endokrynologiem. Przedwczesne dojrzewanie płciowe może być bowiem skutkiem zaburzeń czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego lub zmian organicznych. Jeśli menstruacja nie pojawi się do 16. roku życia, należy namówić córkę do wspólnej wizyty u ginekologa. Wiek 18 lat jest uznawany za graniczny, kiedy okres powinien wystąpić najpóźniej.

Zazwyczaj miesiączki pojawiają się nie częściej niż co 24 dni, a maksymalny odstęp między nimi nie jest dłuższy niż 31 dni. Jeżeli występują częściej niż co 21-23 dni, taki stan nazywamy częstym miesiączkowaniem i jest to również objaw nieprawidłowy. Menstruację co 32-35dni uważa się za rzadkie miesiączkowanie - to stany niepokojące, które także wymagają przeprowadzenia specjalistycznych badań.

Pierwsze miesiączki mogą pojawiać się nieregularnie, gdyż często zdarzają się wówczas cykle bezowulacyjne (podczas cyklu komórka jajowa niekiedy się nie uwalnia). Na ogół uważa się je za stan fizjologiczny (normalny), ale mimo to należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem. Niekiedy pierwsze miesiączki mogą być szczególnie bolesne z powodu zaburzeń czynnościowych. Bolesność menstruacyjnych krwawień bywa także skutkiem zmian anatomicznych w obrębie dróg rodnych. Takie objawy też wymagają konsultacji lekarskiej.

Kiedy dziewczynka mocno odczuwa bóle związane z napięciem przedmenstruacyjnym, a także podczas miesiączki można sięgnąć po środki przeciwbólowe (dostępne bez recepty), które doraźnie złagodzą dolegliwości (np. Panadol, Saridon, Cefalgin, Ibuprofen). Leki te również znoszą inne objawy towarzyszące bolesnej miesiączce, takie jak ból głowy, mdłości, wymioty czy zwiększone napięcie nerwowe. Nie należy jednak stosować leków w nadmiarze, gdyż mają działanie objawowe i chociaż przynoszą ulgę, to jednak aby wyleczyć przyczyny bolesnych miesiączek, trzeba zwrócić się do lekarza.

Menstruacja najczęściej trwa około 5 dni, a jeżeli przedłuża się powyżej 7 dni, wówczas trzeba zgłosić się do ginekologa. W trakcie miesiączki kobieta przeciętnie traci około 100 ml krwi. Minimum jest to 50 mililitrów (przy skąpym miesiączkowaniu), maksimum 150 ml. A zatem, zarówno bardzo skąpe krwawienia, jak i utrata większej ilości krwi wymagają konsultacji ginekologicznej. Przy bardzo obfitych miesiączkach lekarze raczej polecają stosowanie podpasek niż tamponów. Aby się zorientować, jaka jest objętość wypływającej krwi, liczymy zużyte podpaski (zazwyczaj potrzeba 5 podpasek w ciągu doby). Tampony również mogą być używane (co bywa lepszym zabezpieczeniem, np. dla aktywnej osoby na wózku), ale przez bardzo krótki czas i powinny być często wymieniane. Należy zwracać uwagę na wygląd wydzieliny pochwowej córki (zwłaszcza upośledzonej umysłowo), bo jej wygląd może ostrzegać przed zmianami w organach rodnych. Wydzielina nie powinna zawierać skrzepów i nie jest dobrze, gdy pojawia się w niej jasna krew.

Warto też dodać, że tabletki antykoncepcyjne, stosowane przez osoby niepełnosprawne, zdecydowanie nie zaburzają cyklu menstruacyjnego, a wręcz przeciwnie - sprzyjają regularnym miesiączkom. Pigułki mogą nawet zatrzeć patologiczne objawy wynikające z nieregularnego miesiączkowania i opóźnić postawienie prawidłowej diagnozy. Dlatego też kobiety powinny poddawać się wtedy kontrolnym badaniom ginekologicznym co 4-6 miesięcy.

Podczas miesiączki kobieta powinna się normalnie odżywiać, gdyż ilość wypitych płynów i dieta przeważnie nie wpływają istotnie na ilość traconej krwi. Jeśli jednak podczas miesiączki występują problemy z trawieniem (wzdęcia, biegunki, zaparcia) czy też bóle głowy, lepiej spożywać lekko strawne potrawy zmniejszające dolegliwości tego typu. Nie zaleca się wówczas korzystania z basenu, ani kąpieli w wannie, natomiast wskazany jest prysznic.

Cykl miesiączkowy może zakłócić wiele przyczyn. U dziewcząt najczęstszym powodem jest gwałtowne odchudzanie (szczególnie anoreksja) oraz zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne, w wyniku których może dojść nawet do całkowitego zatrzymania cyklu. Zaburzenia miesiączkowania powoduje duża nadwaga, niedoczynność i nadczynność tarczycy, cukrzyca, a także leki (m.in. środki psychotropowe). Inną częstą przyczyną problemów z menstruacją może być duży stres. Zaburzenia krwawień miesiączkowych niekiedy świadczą o poważnych schorzeniach. Mogą bowiem wystąpić krwawienia z dróg rodnych zupełnie niezwiązane z cyklem menstruacyjnym, np. spowodowane schorzeniami nowotworowymi (rakiem szyjki macicy czy pochwy). Dlatego też wszystkie zaburzenia miesiączkowe powinny skłaniać kobietę do wizyty u ginekologa.

Co to jest zespół napięcia przedmiesiączkowego

Nerwowość, czasami agresywność, stany depresyjne, brak chęci do nauki, ćwiczeń i do pracy, zmęczenie, drażliwość - to bardzo często przyczyny konfliktów niepełnosprawnej nastolatki zarówno w rodzinie jak i w szkole. Wiele dziewcząt kilka dni przed miesiączką odczuwa zmęczenie, napięcie emocjonalne i fizyczne, wzmożoną drażliwość, chwiejność nastrojów, nerwowość. Mogą to być objawy tzw. zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Powinni o tym pamiętać rodzice, opiekunowie oraz nauczyciele pracujący z osobami niepełnosprawnymi.

Przyczyny występowania tego zespołu nie są do końca wyjaśnione, ale przypuszcza się, że powodują go czynniki psychiczne i zaburzenia neurologiczno-hormonalne. Na zespół ten składają się oprócz dolegliwości natury psychicznej (te występują zawsze) również dolegliwości fizyczne. Objawy pojawiają się w drugiej fazie cyklu płciowego kobiety - tzn. do 14 dni przed początkiem krwawienia miesiączkowego (najczęściej od 4 do 10 dni) i ustępują z chwilą jego pojawienia się.

Ważną rolę w występowaniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego lekarze przypisują względnemu lub bezwzględnemu hiperestrogenizmowi, czyli nadmiernej aktywności lub produkcji estrogenów, i towarzyszącemu mu niedoborowi progestagenów w drugiej fazie cyklu. Mowa o kobiecych hormonach płciowych wydzielanych przez jajniki. Estrogeny m.in. pobudzają wydzielanie wazopresyny i aldosteronu - substancji odpowiedzialnych za zatrzymywanie wody w organizmie. Prowadzi to do uogólnionych obrzęków. Obrzęk jelit objawia się wzdęciem, uczuciem pełności i rozpierania brzucha, biegunkami lub zaparciami. Uczucie ciężaru w podbrzuszu oraz bóle okolicy krzyżowej są następstwem zatrzymania płynów w macicy i zastoju żylnego w miednicy mniejszej. Pojawia się również tzw. mastodynia, czyli napięcie i bolesność piersi oraz nadwrażliwość brodawek sutkowych. Opuchnięte ręce, nogi, tkanka podskórna wraz ze świądem i wykwitami skórnymi są także wynikiem wymienionych procesów. Obrzęk komórek ośrodkowego układu nerwowego jest przyczyną bólów i zawrotów głowy, nudności, napięcia psychicznego, bezsenności, lęku, skłonności do depresji, wzmożonego apetytu. Kobiety miewają wtedy szczególną ochotę na słodycze lub inne określone potrawy. Zespołowi napięcia przedmiesiączkowego towarzyszy często zaostrzenie objawów chorób alergicznych, takich jak astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zmiany skórne, oraz chorób przewlekłych przewodu pokarmowego lub układu nerwowego (np. padaczki).

Zespół napięcia przedmiesiączkowego występuje z mniejszym lub większym nasileniem u około 30-60% dojrzałych płciowo kobiet, szczególnie często u 30-40-letnich. Niestety tylko 10 % kobiet zgłasza się do lekarza ginekologa z powodu dokuczliwych objawów. Objawy somatyczne sprawiają, że kobiety czują się mniej atrakcyjne fizycznie. Mają skłonność do wyolbrzymiania problemów, co sprzyja nasileniu przygnębienia i lęku, niemożności zapanowania nad atakami złego humoru i samopoczucia.

Każda pacjentka, która zauważyła u siebie nasilenie opisanych objawów, powinna skonsultować się z lekarzem. Po pierwsze, jest to konieczne do wykluczenia innych chorób, zarówno internistycznych, neurologicznych, jak i ginekologicznych, mogących dawać podobne dolegliwości. Po drugie, każdą dolegliwość, która przyczynia się do pogorszenia komfortu życia, choć nie powoduje negatywnych skutków medycznych, należy leczyć.

Jednakże trzeba odróżnić typowy zespół napięcia przedmiesiączkowego od dolegliwości okołomiesiączkowych, których pierwotną przyczyną, a nie skutkiem, jest stres, lęk, depresja, zaburzenia emocjonalne, problemy rodzinne, szkolne. Z tej grupy należy wyłączyć kobiety z bolesnym miesiączkowaniem, w którym przeważają dolegliwości miejscowe pojawiające się dopiero na początku krwawienia miesiączkowego i utrzymujące się w czasie jego trwania, z towarzyszącymi nieprawidłowościami cyklu płciowego. Aby mieć pewność, że mamy do czynienia z omawianym zespołem, niezbędne jest badanie internistyczne i ginekologiczne. Ma ono na celu znalezienie ewentualnych zmian organicznych, które mogą być odpowiedzialne za dolegliwości i jednocześnie mogą powodować groźne następstwa dla zdrowia. W zespole napięcia przedmiesiączkowego podczas badania ginekologicznego lekarz nie znajduje żadnych uchwytnych zmian patologicznych w narządzie rodnym. Niekiedy wskazane i pomocne w dalszym postępowaniu jest określenie czynności hormonalnej jajników. Najprostszą metodą jest pomiar podstawowej temperatury ciała wykonywany codziennie, zaraz po przebudzeniu przez cały cykl miesiączkowy. Lekarz może również zlecić wykonanie tzw. rozmazu cytohormonalnego pobranego z pochwy, testu krystalizacji śluzu szyjkowego czy, w uzasadnionych przypadkach, określenie poziomu hormonów płciowych - jajnikowych i przysadkowych - w surowicy krwi.

Sposobów radzenia sobie z problemem jest wiele, ale niezbędna jest akceptacja i chęć pomocy ze strony najbliższych. Otóż żadne medykamenty nie zastąpią czułości, życzliwości i tolerancji. Również samo uświadomienie niepełnosprawnej nastolatce fizjologicznych zmian towarzyszących cyklowi płciowemu kobiety i zaakceptowanie ich, zdecydowanie zmniejsza uciążliwość objawów. Należy też unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i umysłowego, stresujących i konfliktowych sytuacji. Fizykoterapia i ogólnie zdrowy tryb życia, a także odpowiednia dieta pomagają w leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Zmęczenie i napięcie nerwowe może złagodzić lub zlikwidować odprężająca kąpiel, słuchanie ulubionej muzyki, inhalacje z olejków eterycznych (mięta pieprzowa, rozmaryn, lawenda). W drugiej fazie cyklu płciowego należy ograniczyć przyjmowanie płynów, soli i cukrów, zaś ruch na powietrzu pomaga pozbyć się nadmiaru płynów z organizmu i poprawia nastrój. Magnez oraz witaminy: A, z grupy B (szczególnie witamina B6), D, E, C, ułatwiają funkcjonowanie narządów wewnętrznych, m.in. wątroby, w której rozkładane są estrogeny, oraz układu nerwowego. W przypadku znacznego zwiększenia masy ciała i dużych obrzęków można stosować leki moczopędne, ale pod kontrolą lekarza internisty.

Przyczyn rozdrażnienia emocjonalnego, dolegliwości psychicznych upatruje się również we wzajemnym wpływie różnych substancji i hormonów wydzielanych przez układ nerwowy. Wymienia się tu noradrenalinę, dopaminę, serotoninę i prolaktynę, stąd jeden ze sposobów leczenia polega więc na podawaniu na kilka dni przed spodziewaną miesiączką progestagenów w postaci czopków doodbytniczych, dopochwowych lub środków doustnych. Niekiedy ustąpienie dolegliwości uzyskuje się po zastosowaniu odpowiednich pod względem składu hormonalnego doustnych środków antykoncepcyjnych. Leki hamujące wydzielanie prolaktyny przynoszą ulgę w nasilonych objawach mastodynii. W tym przypadku również są pomocne żele używane miejscowo, zawierające progesteron. Intensywność dolegliwości psychicznych można złagodzić przez stosowanie środków uspokajających, relaksujących, przeciwlękowych lub nawet antydepresyjnych.

Na zakończenie dodam, że średni wiek wystąpienia ostatniej miesiączki (tzw. menopauzy) przypada około 51.-52. rok życia. Menopauzą nazywamy takie krwawienie, po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa w krwawieniach. Okres przed- oraz pomenopauzalny obejmuje 7 lat od ostatniej miesiączki i 7 lat po niej. Mogą w tym okresie wystąpić nieprawidłowe miesiączki wymagające konsultacji ginekologicznej (np. krwawienia bardzo obfite).

Mam nadzieję, że zaspokoiłem ciekawość i może choć częściowo udało mi się rozwiać obawy wielu rodziców niepełnosprawnych dziewcząt. W tej intymnej sferze ich rozwoju musicie Państwo wykazywać dużo taktu, tolerancji i cierpliwości - tego Wam życzę.

dr n. med. Jacek Panek
specjalista chorób kobiecych
położnik - ginekolog