poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Nadmierne pocenie u dzieci i młodzieży a choroby gruczołów potowych

Działy pokrewne » Porady medyczne » Nadmierne pocenie u dzieci i młodzieży a choroby gruczołów potowych

Jakże często wśród dzieci i młodzieży sprawnych i niepełnosprawnych zdarza się, że mimo szczególnej dbałości o higienę ciała, występuje nadmierne pocenie się i towarzyszący temu nieprzyjemny zapach. Bywają oni i ich rodzice strofowani przez opiekunów lub nauczycieli, aby bardziej zadbali o poranną i wieczorną toaletę, jednakże nie zawsze jest to wystarczające, by całkowicie wyeliminować przykry zapach. Otóż nadmierne pocenie się, zmiany w składzie potu, stany zapalne to najczęściej występujące schorzenia gruczołów potowych. Sądzę, że warto wiedzieć nieco więcej o dość często spotykanych schorzeniach gruczołów potowych, by umieć rozpoznać kiedy mamy do czynienia ze zwykłym niedbalstwem, brakiem przestrzegania podstawowych zasad higieny, a kiedy z czynnikami niezależnymi od woli dzieci, młodzieży i ich rodziców.

Gruczoły potowe należą do tzw. przydatków skóry i są rozmieszczone prawie na całej skórze człowieka (wyjątkiem jest żołądź i wewnętrzna powierzchnia napletka). Najwięcej gruczołów potowych znajduje się na wewnętrznej powierzchni dłoni i stóp. Wśród gruczołów potowych wyróżnia się gruczoły ekrynowe - są rozmieszczone na całej skórze, i apokryfowe związane z mieszkami włosowymi, występujące w okolicy pach, pachwin, narządów płciowych, odbytu, brodawek sutkowych i powiek. Czynność gruczołów apokrynowych rozpoczyna się dopiero w okresie pokwitania. Te dwa typy gruczołów różnią się m.in. mechanizmem wydzielania potu. Gruczoły potowe zbudowane są z części wydzielniczej, wyprowadzającej i ujścia. W gruczołach ekrynowych wydzielanie potu odbywa się ze zniszczeniem komórek części wydzielniczej, a w gruczołach apokrynowych komórki wydzielnicze w przebiegu uwalniania potu nie ulegają całkowitemu zniszczeniu. Ujścia gruczołów ekrynowych znajdują się na powierzchni naskórka, apokrynowych zaś w kanale włosowym lub naskórku. Gruczoły ekrynowe odgrywają rolę w regulacji cieplnej.

Pot jest roztworem soli, zawierającym ponadto mocznik, kwas mlekowy, węglowodany, tłuszcze, związki mineralne, np.: potas, wapń, magnez, żelazo. Jego skład zależy także od spożywanych pokarmów, warunków klimatycznych, czynników hormonalnych, ale i od niektórych schorzeń.

Pocenie nasila się wtedy, gdy temperatura otoczenia wzrasta powyżej 310C, albo w przypadku przegrzania organizmu. Ma na to wpływ także układ nerwowy. Działanie odpowiednimi bodźcami na nerwy obwodowe w danej okolicy ciała może nasilić bądź zahamować czynność występujących tam gruczołów. Warto dodać, że ośrodkowy układ nerwowy również wpływa na ich funkcjonowanie, stąd występowanie tzw. pocenia emocjonalnego, dotyczącego głównie dłoni, stóp i twarzy. Czynność apokrynowych gruczołów potowych u ludzi nie jest jeszcze całkowicie poznana. Nie biorą one udziału w termoregulacji. Wydzielanie potu przez te gruczoły jest zależne od bodźców hormonalnych i emocjonalnych. Niegdyś uważano, że zapach potu apokrynowego jest charakterystyczną cechą osobniczą i rasową. Obecnie wiadomo już, że zależy on od rozkładu potu wywołanego przez bakterie i może być całkowicie wyeliminowany przez odpowiednie postępowanie przeciwbakteryjne.

Najczęściej występujące schorzenia gruczołów potowych dotyczą ich nadmiernej lub niedostatecznej czynności, zmian w składzie potu i stanu zapalnego samych gruczołów.

Czym jest nadmierne pocenie?

Nadmierne pocenie uogólnione (łac. Hyperhidrosis) może być spowodowane zaburzeniami termoregulacji, czynnikami psychicznymi, albo emocjonalnymi.

Pocenie o podłożu psychicznym dotyczy najczęściej dłoni, stóp, pach, pachwin i twarzy, ale może także obejmować skórę całego ciała. Pojawia się raczej napadowo pod wpływem nawet najmniejszych bodźców emocjonalnych, albo utrzymuje się stale - wtedy zwykle jest intensywniejsze w okresie letnim. Występuje zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców, a nierzadko rodzinnie. Rozpoczyna się zwykle w okresie pokwitania, ale może także dotyczyć dzieci. Jego nasilenie zwykle maleje po 25. roku życia. Pocenie dłoni może być tak intensywne, że pot dosłownie spływa z nich kropelkami. Nadmierne pocenie sprzyja też maceracji naskórka i zwiększa jego podatność na infekcje, zwłaszcza grzybicę na stopach, a także na choroby alergiczne, takie jak wyprysk potnicowy na dłoniach i stopach.

Wyróżnia się trzy rodzaje pocenia: asymetryczne, smakowe i uogólnione.

Pocenie asymetryczne

Nadmierne pocenie asymetryczne jest związane z zaburzeniami w ośrodkowym układzie nerwowym. Może również pojawiać się w okolicach ciała, w których występuje inne schorzenie, np. w przebiegu zaburzeń jelitowych czy przy owrzodzeniach podudzi.

Pocenie smakowe

Nadmierne pocenie smakowe dotyczące nosa, czoła i warg, pojawiające się po zjedzeniu potraw gorących lub pikantnych może występować fizjologicznie. Częściej jednak jego przyczyną jest uszkodzenie układu nerwowego, w wyniku którego powstają nieprawidłowe połączenia nerwowe. Wówczas np. podczas żucia, zamiast odruchowego pobudzenia gruczołów ślinowych intensywniej są pobudzane gruczoły potowe.

Pocenie uogólnione

Gdy człowiek poci się pod wpływem wysokiej temperatury otoczenia lub przegrzania organizmu, np. podczas wysiłku fizycznego - to tego typu pocenie jest jak najbardziej fizjologiczne i niezbędne w utrzymaniu odpowiedniej ciepłoty organizmu. Jego intensywność jest oczywiście zależna od osobniczych różnic w działaniu ośrodka termoregulacji. Do zaburzeń może tu dojść pod wpływem częstych i wysokich stanów gorączkowych - u osób chorujących na różnego rodzaju choroby przebiegające z wysoką gorączką. W tych sytuacjach wzmożone pocenie może utrzymywać się przez wiele dni, a nawet miesięcy po ustąpieniu gorączki. Nadmierne pocenie często też towarzyszy niektórym zatruciom i nierzadko występuje przy cukrzycy, nadczynności tarczycy, nowotworach złośliwych. Może też towarzyszyć otyłości lub nasilić się w okresie menopauzy.

Leczenie

Leczenie nadmiernego pocenia jest bardzo trudne.

W przypadku zaburzeń neurologicznych albo innych schorzeń ogólnoustrojowych należy leczyć chorobę podstawową, zaś w pozostałych przypadkach można stosować ogólnie leki hamujące drogą nerwową czynność gruczołów potowych. W uzasadnionych przypadkach, dokonuje się nawet operacyjnego przecięcia odpowiednich nerwów zaopatrujących gruczoły potowe danej okolicy ciała (tzw. sympatektomia). Miejscowo zaleca się zasypki i roztwory zawierające kwas borowy, Zirkonium, formalinę i inne sole metali. Mamy też duży wybór antyperspirantów (uznanych na świecie firm kosmetycznych), które również są pomocne w niezbyt nasilonych przypadkach nadmiernego pocenia. Do ich zakupu warto zachęcać rodziców, a wśród młodzieży spowodować nawyk używania takich środków. Przy tym oczywista jest konieczność zachowania higieny, unikania bielizny oraz ubrań z tworzyw sztucznych.

Czym jest pocenie zmniejszone?

Rzadziej niż z nadmiernym poceniem mamy do czynienia z poceniem zmniejszonym (anhidrosis). Dolegliwość ta towarzyszy zwykle innym chorobom skóry lub schorzeniom ogólnoustrojowym. Jednym z zespołów, w których występuje ten objaw, jest wrodzony defekt ektodermalny. Oprócz niedorozwoju gruczołów potowych pojawiają się tu nieprawidłowości w owłosieniu, w budowie uzębienia, paznokci, w narządzie wzroku i układzie nerwowym. Oprócz tego, zmniejszone pocenie można zaobserwować w rybiej łusce lub w przebiegu twardziny. Główną dolegliwością w przypadkach zmniejszonego pocenia jest znaczna suchość skóry. W normalnych warunkach pot z wydzielanym przez skórę łojem tworzy rodzaj zawiesiny utrzymującej odpowiednie nawilżenie i natłuszczenie skóry. Leczenie pocenia zmniejszonego jest wyłącznie objawowe i polega na natłuszczaniu i nawilżaniu skóry odpowiednimi preparatami. Można zastosować w tym celu dostępne w aptekach preparaty używane do kąpieli oraz kremy i emulsje do ciała (np.: krem Oilatum, krem Lacti Care).

Rzadkim schorzeniem gruczołów potowych jest ziarnistość czerwona nosa (granulosis rubra nasi). Choroba najprawdopodobniej ma podłoże genetyczne. Dotyczy ona dzieci między 6 miesiącem a 10. r.ż. i zwykle samoistnie wygasa w okresie pokwitania. Zaburzenie polega na wzmożonej czynności gruczołów potowych skóry nosa, policzków, wargi górnej, brody. Zmiany mają charakter ciemnoczerwonych, drobniutkich grudek, nierzadko z pęcherzykami na szczycie. Między grudkami i na ich powierzchni widoczne są kropelki potu. W zasadzie nie ma skutecznego leczenia tego schorzenia, a miejscowo warto stosować pudry (jak przy poceniu nadmiernym).

Najczęściej spotykanym schorzeniem gruczołów potowych są pospolite potówki (miliaria). Powstają one w następstwie wzmożonego pocenia i utrudnienia w wydalaniu potu, w efekcie czego tworzą się pęcherzyki. Jeżeli umiejscowione są tuż pod warstwą rogową naskórka, mówimy o potówkach zwykłych. W przypadku głębszego umiejscowienia, mamy do czynienia z potówkami czerwonymi, a jeżeli znajdują się najgłębiej, na granicy skórno naskórkowej, to mówimy o potówkach głębokich. Potówki zwykłe powstają w następstwie silnego pocenia spowodowanego np. gorączką. Są to drobne, liczne pęcherzyki rozsiane na tułowiu. Nie powodują one żadnych dolegliwości i ustępują samoistnie po kilku dniach wraz z lekkim złuszczaniem naskórka. Potówki czerwone powstają pod wpływem wysokiej temperatury i sporej wilgotności otoczenia - u dzieci mogą się pojawiać w efekcie przegrzania. Mają one postać czerwonych grudek, u młodzieży i dorosłych umiejscowionych na tułowiu, a u dzieci na karku, w pachwinach, pachach, na twarzy i w innych okolicach. Niekiedy towarzyszy im uczucie pieczenia.

Innym schorzeniem trudnym w leczeniu są ropnie mnogie pach (hidradenitis suppurativa) - to bakteryjne zakażenie gruczołów apokrynowych. Sprzyja temu zwiększone pocenie. Schorzenie może pojawić się dopiero w czasie, kiedy gruczoły apokrynowe zaczynają funkcjonować, tzn. po okresie pokwitania. Zmiany mają charakter ropnych, bolesnych guzów ulegających po różnym okresie trwania przebiciu. Pojawiają się tam, gdzie występują gruczoły apokrynowe, ale najczęściej dotyczą okolicy pach. Schorzenie to często trwa przez wiele miesięcy, a opisane zmiany nierzadko nawracają. W leczeniu stosuje się antybiotyki, szczepionki bakteryjne, a miejscowo: odkaża się skórę roztworami przeciwbakteryjnymi, stosuje się maści antybiotykowe, maść ichtiolową. W uzasadnionych przypadkach schorzenie leczy się chirurgicznie, nacinając ropnie, a w przypadkach o nawrotowym charakterze zmiany usuwa się w całości, pokrywając ubytki przeszczepami skóry.

lek. med. Anna Wilczyńska