poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Język migowy a prawo

Działy pokrewne » Prawo » Język migowy a prawo

W dokumentach międzynarodowych problem języka migowego został ujęty w sposób jednoznaczny. W Rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie języków migowych głuchych z dnia 17 czerwca 1988 r. stwierdza się między innymi, że Parlament Europejski postanawia:

• prosić kraje członkowskie o zniesienie wszystkich istniejących barier w stosowaniu języka migowego ...
• prosić władze telewizji w krajach członkowskich o wprowadzenie do programów informacyjnych, kulturalnych i politycznych tłumaczenia na język migowy lub w ostateczności napisów ...
• zalecić krajom członkowskim by wszelkie rządowe informacje na tematy opieki, zdrowia itp. były przekazywane z zastosowaniem języka migowego ...
• zalecić krajom członkowskim popieranie programów mających na celu nauczanie języka migowego słyszących dzieci i dorosłych przez osoby głuche i prowadzenie odpowiednich badań w tym zakresie (8).

W niezwykle ważnym dokumencie międzynarodowym - Rezolucji nr 48/96 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z dnia 20 grudnia 1993 r., o nazwie Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych czytamy między innymi:

type="disc">
• Państwa powinny inicjować i wspomagać kampanie informacyjne dotyczące osób niepełnosprawnych oraz polityki wobec niepełnosprawności. Kampanie te powinny nieść przesłanie, że osoby niepełnosprawne są obywatelami posiadającymi te same prawa i obowiązki co wszyscy inni, a zatem jak najbardziej uzasadnione są wszelkie działania likwidujące przeszkody na drodze do ich pełnego uczestnictwa...
• Państwa, w zależności od potrzeb osób niepełnosprawnych powinny zagwarantować im zaopatrzenie w urządzenia pomocnicze i sprzęt rehabilitacyjny oraz zapewnić indywidualną pomoc w postaci asystentów osobistych i tłumaczy, co stanowić będzie ważny czynnik wyrównywania ich szans ...
• Państwa powinny wspierać opracowywanie programów nastawionych na świadczenie zindywidualizowanej pomocy za pośrednictwem osobistych asystentów i tłumaczy ...
• Państwa powinny ... wprowadzać rozwiązania ułatwiające dostęp do informacji i środków komunikacji międzyludzkiej ...
• Należy zwrócić większą uwagę na wykorzystywanie języka migowego w edukacji dzieci niesłyszących, wśród ich rodzin i wspólnot. Konieczne jest także przygotowywanie tłumaczy języka migowego, którzy mogliby świadczyć usługi ułatwiające porozumiewanie się osób niesłyszących ze słyszącymi ...
• Ze względu na szczególne potrzeby w zakresie porozumiewania się osób niesłyszących oraz głuchoniewidomych ich nauczanie powinno odbywać się raczej w specjalnych szkołach lub w wyodrębnionych klasach szkół masowych. Zwłaszcza w początkowej fazie należy kłaść szczególny nacisk na nauczanie ukierunkowane na kontekst kulturowy, co zaowocuje wyrobieniem u tych osób sprawności w porozumiewaniu się, a także zwiększeniem ich niezależności.

Źródło: Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. W: Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1/1996 r., s.15-22

Prawo obowiązujące w Polsce stopniowo wychodzi naprzeciw potrzebom osób niesłyszących w zakresie komunikacji społecznej. Od lat już osoby głuche i głuchonieme mają prawo do bezpłatnych usług tłumacza języka migowego w postępowaniu sądowym, ponadto w ustawie z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. nr 46 poz.201 z późn. zm.) zagwarantowano pokrywanie kosztów tłumacza języka migowego z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, chociaż dostęp do tych środków nie jest łatwy.

Status prawny języka migowego oraz zawodu tłumacza języka migowego

Najwyższe rangą przepisy państwowe: art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. oraz § 1 pkt.8 Uchwały Sejmu R.P. z dnia 1 sierpnia 1997 r. „Karta Praw Osób Niepełnosprawnych” nakładają na władze publiczne naszego kraju obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym, w tym i osobom głuchym, prawa do „komunikacji społecznej”, „komunikacji międzyludzkiej”, czyli do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych w tym zakresie. Na bazie tych przepisów w ustawodawstwie polskim pojawiły się po raz pierwszy akty prawne o randze ustawy - mówiące m.in. o tzw. barierach w komunikowaniu się, o konieczności przełamywania tych barier, a także o sposobach i środkach wiodących do tego celu. Takimi są przepisy ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz - jako akty wykonawcze - uregulowania prawne i organizacyjne zawarte w uchwałach władz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Język migowy nie został jeszcze w Polsce uznany ustawowo za język urzędowy, ale istnieje szereg przepisów prawnych, które w wykonaniu wyżej wspomnianych norm prawnych tworzą sprzyjające warunki dla korzystania przez człowieka głuchego z jego prawa do posługiwania się językiem migowym w interakcjach publicznych (społecznych, urzędowych).

Prawo do używania języka migowego przez dzieci i ich opiekunów w szkołach specjalnych dla dzieci głuchych zostało uregulowane w sposób oficjalny w 1985 r. Język migowy został dopuszczony wówczas jedynie jako środek pomocniczy w nauczaniu dzieci głuchych w szkołach specjalnych, ale za to uchylony został obowiązujący od wielu lat urzędowy zakaz jego używania w tych szkołach. Dalszym krokiem w tej materii było Zarządzenie nr 9 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 czerwca 1996r., które oficjalnie włączyło język migowy w pensum godzin przeznaczonych na rewalidację indywidualną dziecka głuchego prowadzoną w szkolnictwie specjalnym dla dzieci głuchych. W 1997 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej opracowało dokument „Kierunki przemian w kształceniu uczniów niepełnosprawnych”, w którym akceptuje i powtarza art.21 „Deklaracji z Salamanki” z 10 czerwca 1994 r., mówiący o prawie dziecka głuchego do nauki w języku migowym. Podtrzymując w praktyce te decyzje, Ministerstwo Edukacji Narodowej m.in. sfinansowało akcje szkolenia nauczycieli szkół specjalnych dla dzieci głuchych w zakresie języka migowego, które prowadzone były przez Polski Związek Głuchych. Efektem tego jest nie tylko wprowadzenie języka migowego jako przedmiotu nauczania, ale także prawo nauczycieli do posługiwania się nim w procesie nauczania, a także prawo dziecka głuchego do posługiwania się tym językiem na terenie szkoły.

Prawo polskie przewiduje w kilku przypadkach prawo osoby głuchej do korzystania z pomocy tłumacza języka migowego. Są to głównie sytuacje związane z uczestnictwem tej osoby w postępowaniach prowadzonych przez organa wymiaru sprawiedliwości. Organ prowadzący postępowanie karne lub cywilne jest zobowiązany wezwać tłumacza języka migowego, jeśli zachodzi potrzeba przesłuchania głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumiewanie się z nim za pomocą pisma (art. 204 § 1 kpk czy art.269 § 2 kpc).

W nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej znalazł się taki oto zapis:

Art.69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Ostatnie słowa tego artykułu odnoszą się także do osób niesłyszących, którym władze publiczne obowiązane są zapewnić możliwość porozumiewania się. W większości przypadków oznacza to zapewnienie tłumacza języka migowego.

Oczywiście, obecność tłumacza języka migowego jest niezbędna w wielu sytuacjach życiowych człowieka głuchego, który ma trudności w komunikowaniu się z osobami słyszącymi. Ma to miejsce zarówno w przypadku tłumaczenia interpersonalnego, indywidualnego (wizyta u lekarza, w urzędzie itp.), jak i w przypadku tłumaczenia grupowego (wykłady, wycieczki, grupowe zwiedzanie muzeum, tłumaczenie programów telewizyjnych itp.). Dlatego też ludzie głusi muszą korzystać z pomocy tłumaczy języka migowego. Często są nimi najbliższe osoby głuchego (rodzina), ale w dużej mierze także osoby, które są profesjonalnie przygotowane do pełnienia roli tłumacza. Takimi są m.in. pracownicy Polskiego Związku Głuchych, którzy są wynagradzani głównie dzięki środkom finansowym pozyskiwanym przez Związek od podmiotów publicznych. Z usług związkowych tłumaczy głusi korzystają nieodpłatnie. W miejscowościach, w których nie ma tłumacza Polskiego Związku Głuchych, głusi mogą korzystać z pomocy „prywatnego” tłumacza języka migowego, ale wówczas może być to usługa odpłatna. Osobom głuchym, które muszą skorzystać z usługi odpłatnej świadczonej przez tłumacza języka migowego, przychodzą z pomocą odpowiednie przepisy i rozwiązania.

Zgodnie z przepisem art.26 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych i § rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 1995r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - wydatki poniesione przez podatnika (osobę głuchą lub osobę, na utrzymaniu której jest osoba głucha) na opłacenie tłumacza języka migowego ulegają odliczeniu od dochodu tej osoby, co skutkuje mniejszym podatkiem od dochodów osobistych.

W nowopowstałych powiatowych centrach pomocy rodzinie lub miejskich ośrodkach pomocy społecznej (są to jednostki samorządów terytorialnych) osoba głucha może uzyskać pomoc finansową na pokrycie wydatków związanych z opłaceniem tłumacza języka migowego, o ile jego usługa jest odpłatna.

Podstawą prawną tego rozwiązania są przepisy art. 51 ust.3, pkt. 4 ust. z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz wydana - w wykonaniu tego przepisu - uchwała nr 347/99 Zarządu PFRON z dnia 10 sierpnia 1999 r. w sprawie zasad i procedur udzielania osobie fizycznej dofinansowania ze środków finansowych PFRON na likwidację barier w komunikowaniu się.

Program „Drogowskaz”

Z dniem 21 marca 2000 r. PFRON uruchomił nowy program Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych pod nazwą „Drogowskaz - pomoc osobom niepełnosprawnym w zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz w komunikowaniu się”.

W ramach tego programu osoby niepełnosprawne mają możliwość uzyskania dofinansowania na zakup:

1. Przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych i leczniczych środków technicznych (wyszczególnionych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 6 listopada 1998r. - Dz.U. Nr 140 poz. 912 z późn. zmianami. W Rozporządzeniu wspomina się m.in. o aparatach słuchowych). O dofinansowanie mogą się starać osoby niepełnosprawne z orzeczonym znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności; dzieci i młodzież ucząca się w wieku do 26 lat z przyznanym zasiłkiem pielęgnacyjnym; dzieci uznane przez publiczny zakład opieki zdrowotnej za niepełnosprawne, przebywające w placówce opiekuńczo - wychowawczej i z tego tytułu pozbawione prawa do zasiłku pielęgnacyjnego.
   Dofinansowanie nie przysługuje osobom, których przeciętny dochód (po ubruttowieniu) przekracza 50% miesięcznego wynagrodzenia na jednego członka w rodzinie, lub 75% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osób samotnych. Wnioski o udzielenie dofinansowania w ramach programu „Drogowskaz” można składać w powiatowym centrum pomocy rodzinie.
2. Sprzętu komputerowego (tylko osoby niepełnosprawne z powodu braku lub znacznego niedowładu obu kończyn górnych);
3. Wózków inwalidzkich o napędzie elektrycznym (tylko osoby, u których dysfunkcja kończyn dolnych z jednoczesną dysfunkcją kończyn górnych uniemożliwia poruszanie się na wózku inwalidzkim o napędzie ręcznym). Wnioski dot. pkt. 2 i 3 rozpatrują terenowe oddziały PFRON.

W programie przewidziane jest również finansowanie szkoleń w zakresie nauki języka migowego, oto fragment programu:
(...)

4. Finansowanie szkoleń w zakresie nauki języka migowego - adresatami programu są:
   1. pracownicy PCPR-ów, ośrodków pomocy społecznej i innych instytucji, dla których znajomość języka migowego jest potrzebna w pracy zawodowej (warunek uczestnictwa - skierowanie wystawione przez pracodawcę);
   2. tłumacze języka migowego, w celu nabycia lub podwyższenia kwalifikacji zawodowych (warunek uczestnictwa - uprawdopodobnienie, że osoba ta będzie świadczyła usługi tłumacza języka migowego);
   3. pełnoletnie osoby niepełnosprawne z powodu dysfunkcji narządu słuchu lub mowy (warunek uczestnictwa - udokumentowanie powstanie głuchoty w okresie pełnoletności).
      TYPE="disc">
      • program obejmuje dofinansowanie kosztów szkolenia; koszty szkolenia i wyżywienia, w przypadku szkoleń stacjonarnych
      • realizatorzy programu - organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych z uszkodzeniem narządu słuchu i mowy.

Pełny tekst możesz przeczytać na stronie PFRON-u lub ze strony: http://www.glusi.pl/

Tłumacz języka migowego

O ile nie został jeszcze uregulowany status prawny języka migowego czy to w postaci odpowiedniego zapisu w konstytucji R.P., czy też w formie specjalnej ustawy - jak to ma miejsce w kilkunastu państwach - to uregulowany został status prawny zawodu - „tłumacz języka migowego” (grudzień 1998 r.).

W wyniku działań Polskiego Związku Głuchych, podjętych dla wykonania zadań uchwalonych na ostatnim Zjeździe, do „Klasyfikacji zawodów i specjalności” wydanej na podstawie Rozporządzenia MPiPS z dnia 20 kwietnia 1995r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. Nr 48 poz.253) został wpisany nowy zawód: tłumacz języka migowego z kodem zawodu nr 2440414. Pod numerem tego kodu mieści się szeroki opis zawodu tłumacza języka migowego, mówiący m.in. o tym, komu i dlaczego ma służyć tłumacz języka migowego, a także szczegółowo wymienione są jego zadania zarówno w przypadku tłumaczeń indywidualnych, jak i grupowych. Fakt, iż wśród zawodów znalazł się zawód tłumacza języka migowego, ma wymiar nie tylko czysto formalny i prawny.

„Klasyfikacja Zawodów i Specjalności” - Wykaz zmian i uzupełnień, stan na dzień 31 grudnia 1998 r. - Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, Główny Urząd Statystyczny - Warszawa

Tłumacz dla studenta

W Polsce szkoły wyższe nie są najlepiej przygotowane do przyjmowania na studia młodzieży z wadą słuchu. Brakuje w nich urządzeń wspomagających słuch, z których mogliby skorzystać niedosłyszący, oraz nie istnieje pomoc w zakresie tłumaczenia zajęć na język migowy, co jest tak istotne w wypadku osób głuchych. Być może sytuację tę zmieni wprowadzenie w życie programu celowego, stworzonego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, przewidującego pomoc studentom z wadą słuchu. Żeby jednak odniósł on skutki, muszą się nim zainteresować władze poszczególnych uczelni. Wedle programu oddziały terenowe PFRON mogą na wniosek uczelni pokryć m.in. koszty usług tłumaczy języka migowego w zakresie tłumaczenia w trakcie zajęć i egzaminów. Wysokość dofinansowania ustalana jest przy tym na podstawie zgłoszonych przez uczelnię potrzeb, czyli ilości niesłyszących studentów oraz godzin lekcyjnych tłumaczonych na język migowy. Z kolei w zakresie pomocy studentom niedosłyszącym możliwe jest sfinansowanie zakupu i montażu instalacji dźwiękowej, zakupu przenośnych wzmacniaczy dźwięku, słuchawek, minipętli induktofonicznych oraz indywidualnych urządzeń akustycznych przybliżających dźwięki. Zakupiony sprzęt staje się własnością uczelni, która zobowiązana jest do nieodpłatnego wypożyczania go studentom. W przypadku studentów z głębokim niedosłuchem, dla których istotnym środkiem komunikowania się jest język migowy, możliwe jest sfinansowanie zarówno usługi tłumacza, jak i zakupu wspomnianych urządzeń.