Komunikacja alternatywna » Sygnałowo-dotykowy system porozumiewania się dzieci głuchoniewidomych
Istnieje wiele różnych sposobów, jakimi dziecko niepełnosprawne wzrokowo i słuchowo może nauczyć się porozumiewać. Mogą być one podobne lub bardzo różne od tych, przy pomocy których porozumiewają się dzieci widzące i słyszące. Wszystkie dzieci zaczynają od bardzo prostych metod porozumiewania się i stopniowo rozwijają je do coraz bardziej złożonych. Gdy dziecko widzące zaczyna się porozumiewać jego działania są bardzo proste i adresowane do konkretnej osoby lub przedmiotu. Na przykład, dziecko huśta się na huśtawce, huśtawka zatrzymuje się a dziecko kopie nogami, aby zakomunikować „chcę jeszcze”. W miarę czynienia postępów i uczenia się od innych może zacząć używać bardziej konwencjonalnych sposobów przekazywania informacji. Chodzi o takie sposoby jak: wskazywanie, podawanie przedmiotów, albo gestykulacja. Na przykład, dziecko może wyciągnąć rękę z kubkiem, by wyrazić „chcę więcej soku”. W miarę jak dziecko zaczyna rozumieć świat wokół siebie, zaczyna komunikować się używając „symboli” lub form abstrakcyjnych takich jak znaki, które zastępują konkretne przedmioty. Dziecko używające słów lub znaków do przekazywania informacji wchodzi na wyższy poziom porozumiewania się. Sposób, w jaki dziecko głuchoniewidome będzie przekazywało informacje, będzie zależeć od stanu jego wzroku, słuchu, możliwości motorycznych i poziomu intelektualnego.
Zarówno terapeuci (osoby interweniujące) jak i rodzice mogą się spodziewać niektórych zachowań, jakie przejawia dziecko głuchoniewidome, a które mogą utrudnić interakcję oraz naukę porozumiewania się takiego dziecka z otoczeniem. Oto niektóre z nich:
Jeżeli pojawia się któryś z wyżej wspomnianych problemów należy przedsięwziąć odpowiednie zabiegi. Można uniknąć tych zachowań zapewniając dziecku częste kontakty i możliwości porozumiewania się, lepiej reagując na nie i pozwalając uczestniczyć dziecku we wszystkich domowych czynnościach.
Dziecko głuchoniewidome posiada dość specyficzne umiejętności oraz potrzeby. W zależności od konkretnego dziecka jego potrzeby mogą obejmować:
Przyglądając się dziecku głuchoniewidomemu, gdy robi coś, co uważamy za niepoprawne zachowanie, zauważymy, że próbuje się w ten sposób wypowiedzieć. Nie możemy być bierni wobec takich zachowań niewerbalnych. Warto spróbować zrozumieć, co dziecko chce nam przekazać i zareagować, by poczuło się rozumiane. Na przykład, jeżeli dziecko nie chce układać klocków może nimi rzucać, gryźć się w ręce. Wszelkie próby polegające na usiłowaniu powstrzymania go od tego mogą doprowadzić jedynie do demonstracji zachowań buntu, autoagresji lub agresji (dziecko może uderzać głową lub gryźć innych). Naszą rolą jest pomóc dziecku, nauczyć je przekazywać w akceptowalny powszechnie sposób, że nie chce układać klocków. Powinniśmy wówczas próbować znaleźć inne zajęcie, które zaakceptuje dziecko. Pamiętajmy, że nie wystarczy jedynie powstrzymywanie dziecka przed jego „złym” zachowaniem. Najważniejsze jest bowiem nauczenie dziecka wypowiedzenia się w inny sposób.
Jednoczesne uszkodzenie wzroku i słuchu niewątpliwie wpływa na sposób, w jaki dana osoba uczy się porozumiewania. Dziecko, które traci wzrok lub słuch po 18 miesiącu życia, prawdopodobnie nauczy się porozumiewać nieco inaczej niż dziecko od urodzenia dotknięte poważnym uszkodzeniem wzroku i słuchu. Dlatego też w porozumiewaniu się z dzieckiem głuchoniewidomym ważne jest, aby wykorzystać najsprawniejszy system odbioru bodźców zmysłowych.
Na przykład, jeżeli jego wzrok jest lepszy niż słuch, to metoda porozumiewania się powinna opierać się na wzroku, np. gestach, znakach i obrazkach (jeśli to tylko możliwe). Aby dziecko głuchoniewidome mogło dowiedzieć się więcej o ludziach, przedmiotach, miejscach, czynnościach oraz związkach z ludźmi i przedmiotami ważne jest by mogło wykorzystywać zmysły dotyku, węchu i smaku. Komunikowanie się z dzieckiem głuchoniewidomym oznacza więc:
Dziecku głuchoniewidomemu, będącemu pozbawionym słuchu i wzroku, jest bardzo trudno nauczyć się porozumiewać, wszak nie może usłyszeć jak mówią do niego rodzice lub rodzeństwo, nie może usłyszeć ludzi wymieniających uwagi, nie może widzieć ulubionego ciastka lub zabawki, usłyszeć grzechotki, którą ktoś mu podaje lub kroków zbliżających się osób. Jednakże dzieci głuchoniewidome mogą nauczyć się porozumiewać. Aby mogły poznać świat wokół siebie muszą wykorzystywać pozostałe zmysły, szczególnie zmysł dotyku. Mogą więc „rozmawiać” sygnalizując lub pokazując rękami znaki, mogą „słyszeć” innych dotykając ich rąk. Głuchoniewidome dziecko musi przejść przez wiele etapów rozwoju języka zanim zacznie używać w komunikacji oficjalnego języka migowego. Ale nawet jeśli nigdy nie osiągnie ono tego poziomu porozumiewania się, istnieją inne formy komunikowania się przy pomocy dotyku, z których może ono korzystać. Każdy przechodzi przez różne etapy rozwoju językowego. Niemowlęta zaczynają od naśladowania dźwięków, jakie słyszą u innych i gaworzenia. Potem zaczynają używać słów, prostych zdań i wreszcie bardziej złożonych sekwencji. Również dzieci głuchoniewidome przechodzą przez te same podstawowe etapy rozwoju językowego, ale rozwój ten następuje u nich głównie poprzez dotyk. Dlatego też, system porozumiewania się dzieci głuchoniewidomych musi być oparty na dotyku. Zmysł dotyku pozwala dziecku na zrekompensowanie utraty wzroku i słuchu. Dowiedziono również, że wskazówki dotykowe i znaki są wysoce skuteczne przy nauce i wykorzystywaniu języka. Aby jednak wskazówki i znaki dotykowe były jak bardziej efektywne powinny posiadać pewne cechy:
Wyróżnia się trzy zasadnicze etapy rozwoju języka mówionego i takie same etapy rozwoju dotykowego języka migowego. Chociaż każdy etap bazuje na poprzednim, dzieci głuchoniewidome porozumiewając się często używając kombinacji dwóch lub więcej etapów. Etapy te obejmują:
Początkowo dziecko zaczyna od systemu podstawowych znaków umożliwiających komunikowanie jego codziennych potrzeb i żądań. Sygnały - to jakikolwiek dowolny sposób dotykania dziecka głuchoniewidomego, w celu zakomunikowania jemu czegoś. Sygnałami są typowe naturalne gesty, takie jak poklepywanie pieluszki, aby pokazać, że jest mokra. Mogą obejmować również wskazówki przedmiotowe, których dziecko może dotknąć, wskazówki smakowe i/lub wskazówki zapachowe. Dostarczają one dziecku za pośrednictwem zmysłów różnych informacji, służących zrozumieniu tego, co się dzieje. Sygnały to proponowane przez nas sposoby przekazywania dziecku informacji. Ważne jest, by wszystkie osoby zajmujące się dzieckiem powinny posługiwać się takimi samymi sygnałami. Oto przykładowe sposoby porozumiewania się z dzieckiem:
SYGNAŁY ŚRODOWISKOWE - to wskazówki, które pojawiają się w sposób naturalny przy wykonywaniu regularnych czynności i pozwalają dziecku dowiedzieć się, co się zaraz stanie (uprzedzanie zdarzeń). Przykłady: wkładanie dziecku śliniaka przed jedzeniem, wkładanie łyżki z jedzeniem do ust dziecka.
SYGNAŁY PRZEDMIOTOWE - obejmują podawanie dziecku przedmiotu, który będzie częścią jakiejś czynności. Przykłady: łyżka (czynność jedzenia), kubek (czynność picia), ręcznik lub gąbka (kąpiel), klucze lub but (spacer), zabawka-przytulanka (spanie), nadmuchiwanie koła gumowego (pływanie), itp.
SYGNAŁY DOTYKOWE - obejmują dotykanie dziecka za każdym razem w ten sam sposób, aby poinformować go o tym, co się wydarzy. Przykłady: dwukrotne dotknięcie ust dziecka palcami (czas na posiłek), delikatne szturchnięcie łokcia dziecka do przodu (iść), delikatne prowadzenie ręki dziecka tak by odsunęło przedmiot, np. talerz (koniec jedzenia).
SYGNAŁY GESTOWE - to gesty lub mimika twarzy, które pomagają dziecku zrozumieć, co się zaraz wydarzy. Przykłady: potrząsanie zabawką, by ją dziecko zauważyło, kręcenie głową na „Nie” gdy dziecko robi coś, czego nie pochwalamy, potakiwanie głową na „Tak” gdy dziecko chce czegoś od nas, otwieranie i zamykanie dłoni, gdy chcemy czegoś od dziecka, itd.
SYGNAŁY OBRAZKOWE - obejmują zdjęcia lub rysunki osób, przedmiotów, miejsc, uczuć lub czynności, służące do przekazania dziecku informacji. Przykłady: mama, dom, okulary, patrzeć, siedzieć, jeść, iść.
Informacje należy przekazywać w sposób prosty i zrozumiały dla dziecka. Jeżeli nie reaguje na znak lub gest, może to oznaczać, że go po prostu nie rozumie. Zmieńmy wówczas rodzaj sygnału, np. na wskazówkę przedmiotową lub wskazówkę dotykową. Jeżeli dziecko w dalszym ciągu nie reaguje poszukajmy innych sposobów mogących pomóc mu zrozumieć komunikat. Aby w pełni odebrać informację, dziecko musi zrozumieć, że przekazywane mu sygnały mają określone znaczenie. Musi więc krok po kroku uczyć się rozumieć, że kubek to coś, co zawiera płyn. Jeżeli dziecko otrzyma informację poprzez dotknięcie i powąchanie banana, rozpozna w końcu ten przedmiot jako banan i zrozumie, że jest to coś do zjedzenia. Niezwykle istotne jest, by dziecko jak najlepiej rozumiało otaczający je świat. Chodzi tu zarówno o poznanie ludzi (rodziny, przyjaciół), miejsc (dom, plac zabaw, szkoła) i poznanie otaczających je obiektów (zabawek, przedmiotów codziennego użytku, przyborów do wykonywania różnych czynności, itd.). Musi więc zdobywać różnego typu doświadczenia zarówno w domu jak i poza nim. Jego doświadczenia domowe takie jak uczestniczenie w posiłkach i kąpieli lub w trakcie zabaw dostarczają tematów do rozmowy. Jeżeli dziecko nie ma kontaktu z różnymi zabawkami, ludźmi i czynnościami istnieje niewielka szansa na interakcję z jego strony. Każda czynność powinna dać dziecku różne okazje do rozmowy. A zatem różnymi sposobami zachęcajmy dziecko do porozumiewania się.
Aby dziecko wiedziało dokładnie, co się zaraz wydarzy, należy uprzedzić je za pomocą odpowiedniej wskazówki / sygnału. Nie należy dziecka podnosić lub gwałtownie przemieszczać bez uprzedniego poinformowania go - za pomocą umownego sygnału - o tym, co się wydarzy. Dziecko niepełnosprawne wzrokowo i słuchowo potrzebuje konsekwentnego używania sygnałów przy wykonywaniu wszystkich codziennych czynności. Aby ułatwić rozumienie tego, co się wokół niego dzieje warto wprowadzić tzw. rozkład dnia przedstawionego za pomocą np. wskazówek przedmiotowych. Opisując, co się dzieje różnym sygnałom musi zawsze towarzyszyć mowa, bo nawet gdy dziecko nie słyszy słów może usłyszeć niektóre dźwięki mowy (np. drogą przewodnictwa kostnego). Wszystko to na pewno pomoże dziecku zrozumieć i przewidzieć, co wydarzy się w następnej kolejności. Plan nie powinien być dokładnie taki sam każdego dnia, ale każdego dnia pewne czynności powinny mieć miejsce o tej samej porze. Na przykład, każdego ranka po śniadaniu może mieć miejsce mycie rąk lub zębów. Za każdym razem, gdy dziecko rozpoczyna kolejną czynność, podajemy przedmiot, który jakby „zastępuje” (symbolizuje) tę czynność. Przykładowo, zanim dziecko zacznie jeść, aby poinformować je, że czas na posiłek dajemy mu do ręki łyżkę, gdy zaplanowana jest czynność mycia zębów możemy podać dziecku szczoteczkę, itp. Wprowadzane sygnały powinny być dostosowane do możliwości wzrokowych i słuchowych dziecka, jak i do jego możliwości umysłowych oraz zainteresowań, np. w przypadku dziecka w wieku przedszkolnym, które jest w stanie oglądać obrazki, do poinformowania go o planie dnia można używać umownych kart z obrazkami. Konsekwentnie stosowany plan dnia przedstawiony sygnałami lub obrazkami uczy dziecko rozumienia i przewidywania kolejnych zdarzeń, co na pewno właściwie reguluje poczucie bezpieczeństwa i realizuje potrzebę bycia rozumianym w swoim najbliższym otoczeniu.
Każdy, z kim dziecko ma kontakt, powinien znać sposób przywitania się z dzieckiem oraz mieć określony znak-symbol oznaczający jego „imię” (nazwę), tzn. coś, co jest dla niej charakterystyczne. A zatem długie włosy, warkocz, zegarek, pierścionek lub kolczyki mogą stać się wskazówkami, które pomogą dziecku zorientować się, kto jest obok i kto chce z nim rozmawiać. Dziecko dotykiem identyfikuje nasze „imię”, tj. charakterystyczny znak, wskazówkę, a ów dotyk może jednocześnie stanowić formę powitania. Gdy dziecko dotyka osoby i przedmioty (w sposób poznawczy, badawczo), można spróbować czy będzie w stanie sięgać po przedmioty i demonstrować je innej osobie lub wykonywać różne gesty aby się porozumiewać. Jeżeli nie ma nadziei na posługiwanie się w przyszłości słowami mówionymi, alternatywną formą mogą być znaki migowe odbierane dotykowo, system symboli jednoznacznych lub symbole obrazkowe.
Porozumiewając się z dzieckiem głuchoniewidomym warto postarać się, aby zrozumiało przekazywaną treść oraz powód, dla którego jest ona przekazywana. Pamiętajmy, aby zawsze poinformować je o tym, co się wydarzy oraz gdzie jest aktualnie zabierane. Dziecko musi zdawać sobie sprawę z tego, że ktoś próbuje zwrócić jego uwagę na coś, ale również rozumieć, gdy ktoś mówi do niego: „przestań to robić”, „nie wolno tego robić!”, lub „nie, proszę nie rób tego”, itd. Musi nauczyć się właściwego respektowania podstawowych zasad zachowania w domu i poza nim, reagowania na prośby, nakazy i zakazy. Od siebie również wymagamy, by respektować prawa naszego podopiecznego do wyrażania buntu, protestu, niechęci lub prośby. Kiedy dziecko rozumie już prostsze wskazówki komunikacyjne można zacząć wykorzystywać dotykowe porozumiewanie się (dziecko odbiera znaki za pomocą rąk), a jeżeli dostatecznie dobrze widzi (np. przy pomocy okularów) - można wykorzystywać znaki migowe.
![]() ![]() |
![]() |
![]() |
„chce iść” | „kubek” | „pić” |
W następnej kolejności dziecko przechodzi do bardziej sformalizowanej formy porozumiewania się wykorzystującej wspólne wykonywanie znaków. Przy wykonywaniu ich osoba komunikująca się z dzieckiem prowadzi jego rękę i pomaga mu wykonać standardowy znak. Znaki te są wykorzystywane w znaczących sytuacjach. W ten sposób dziecko uczy się kojarzyć znaki ze znaczącymi przedmiotami i wydarzeniami, a następnie uczy się samodzielnie wykonywać znaki.
Ostatnim etapem jest przejście do migania ukierunkowanego na konwersację. Dziecko kładzie ręce na rękach innej osoby, aby wyczuć przekazywany znak. Potem zamieniają się rolami i dziecko może migać, a druga osoba może odczytywać przekazywany przez dziecko znak. Ułatwia to swobodną konwersację pomiędzy dzieckiem a inną osobą, ponadto jest to formalny język i pełny, naprzemienny system porozumiewania się (nadawca - odbiorca). Bardzo ważną zasadą w porozumiewaniu się jest wykonywanie czynności na zmianę. Pozwala to obydwu uczestnikom uświadomić sobie, że są oni istotną częścią interakcji. Pamiętajmy więc, że aby interakcja miała miejsce potrzeba dwóch uczestników - a nie tylko jednego, cały czas wydającego polecenia drugiemu. Gdy jeden z uczestników przekazuje informacje, drugi je odbiera. Aby interakcja trwała zmieniają się role i odbiorca staje się nadawcą. Efekt końcowy interakcji to wspólna wymiana informacji, wrażeń i doświadczeń pomiędzy dzieckiem, a osobą nawiązującą z nim kontakt.
Dziecko powinno zdobywać różne doświadczenia, by mogło się porozumiewać. Aby zachodziła pełna interakcja, to zarówno osoba przekazująca jak i odbierająca informacje muszą skoncentrować się na tym samym zagadnieniu, na tym samym temacie konwersacji. Może to być miejsce (plac zabaw), czynność (układanie klocków), zajęcie (kąpiel), uczucie (radość) lub przedmiot (wybrana zabawka). Jeżeli któryś z partnerów nie jest skoncentrowany na temacie, to proces porozumiewania się nie będzie mógł mieć miejsca. Powinniśmy wymyślać różne sposoby zachęcania dziecka do rozmowy i aranżować okazje do porozumiewania się, w których dziecko mogłoby stać się aktywnym partnerem dialogu. A zatem nie ubiegajmy dziecka w wyrażaniu każdej jego potrzeby. Lepiej ZATRZYMAJMY SIĘ i twórzmy sytuację, w której dziecko samo będzie musiało domagać się spełnienia swoich życzeń. Dobrym sposobem na sprowokowanie dziecka do rozmowy jest „udawanie niewinnego”. Przy rodzinnym posiłku na stole znajdują się nakrycia dla każdego, z wyjątkiem nakrycia dziecka. To powinno sprowokować je do wyrażenia w jakiś sposób informacji „chcę jeść”, „gdzie mój talerz?”. Również umieszczanie ulubionej zabawki dziecka poza jego zasięgiem powinno sprowokować je do zasygnalizowania „chcę zabawkę”.
Dziecko głuchoniewidome i jego rodzina mogą nauczyć się komunikować na danym poziomie lub w oparciu o kombinację poziomów odpowiednich dla danego dziecka. Instytut SKI*HI opracował obszerny, zarejestrowany na kasecie video program umożliwiający rodzinom opanowanie tego systemu. Kasetę tę można otrzymać pisząc pod adres:
HOPE, Inc., 809 North 800 East, Logan, Utah 84321, (801) 752-9533.
Komunikacja receptywna ma miejsce wtedy, gdy dziecko odbiera informacje. Rodzaj informacji odbieranych (rozumianych) przez dziecko będzie zależeć od jego wzroku, słuchu i ogólnego rozumienia świata. Na przykład, jeżeli ktoś będzie próbował przekazać dziecku, które nic nie słyszy i nie widzi, że jest pora najedzenie, dziecko nie będzie w stanie usłyszeć słów lub zobaczyć ust które wypowiadają słowa „czas jeść”. Ale być może zrozumie ono tę informację jeżeli poczuje na ustach dotyk łyżki. Ważne jest aby znaleźć różne sposoby, w jakie dziecko niepełnosprawne wzrokowo i słuchowo odbiera informacje.
Komunikacja ekspresywna - sposób, w jaki dziecko przekazuje informacje innym. Uważna obserwacja może ujawnić, że dziecko porusza głową, aby uczesano mu włosy lub ściąga usta, aby je pocałować. Aby dostać jeszcze jeden kęs jedzenia dziecko może otwierać usta lub przechylać się do przodu. Komunikacja ekspresywną jest sposobem, w jaki dziecko powiadamia innych o tym, co chce, co czuje, co lubi albo czego i kogo nie lubi. Bardzo ważne jest, by wiedzieć, w jaki sposób dziecko wyraża siebie i o czym w ten, czy inny sposób komunikuje.
Pierwszymi sygnałami, jakie dziecko zrozumie będą wskazówki środowiskowe i przedmiotowe. W miarę, jak sygnały stają się coraz bardziej abstrakcyjne, tak jak znaki języka migowego, dziecko musi zrozumieć, że dany znak oznacza dane pojęcie. Celem jest stopniowe uczenie dziecka rozumienia mowy i znaków. Należy zawsze starać się, aby dziecko robiło postępy w sposobie odbioru informacji (komunikacja receptywna). Jeżeli dziecko odbiera informacje poprzez wskazówki dotykowe, niech dotykowi towarzyszą gesty. A zatem, zanim rodzice lub inne osoby pracujące z dzieckiem wezmą je na ręce, powinni wyciągnąć ręce (sygnał gestowy „podniosę cię do góry”), następnie powinniśmy poczekać, aby zobaczyć czy dziecko podniesie lub wyciągnie ramiona, aby zostać podniesionym. Jeżeli dziecko nie reaguje, dotknijmy zewnętrznej części jego ręki (sygnał dotykowy). Powtarzajmy to aż do momentu, gdy dziecko nauczy się bardziej skomplikowanego sygnału (w tym wypadku sygnału gestowego). Pomóżmy również dziecku zrozumieć coraz więcej przyczyn, dla których inni mogą chcieć się z nim porozumiewać. Może wydaje mu się, że zwracasz się do niego jedynie po to, by ZAKOŃCZYŁO jakąś czynność. Spróbujmy więc stwarzać sytuacje, w których dziecko będzie musiało zrozumieć, że ktoś chce zwrócić jego uwagę albo że musi dokonać wyboru. Zawsze pamiętajmy, żeby CZEKAĆ. Dajmy dziecku czas na reakcję.
W miarę, jak dziecko robi postępy, proste ruchy ciała będą zastępowane ruchami, które będą bardziej oddalone od jego ciała i skierowane do innej osoby (wskazywanie, demonstrowanie przedmiotów). Pomóżmy dziecku robić postępy w komunikacji ekspresywnej, pomagając mu przekazywać informacje za pomocą bardziej skomplikowanych sposobów. Na przykład, „dziecko zamiast dotykać rodzica, gdy chce być pocałowane w brzuszek, może nauczyć się podciągać koszulkę. Można to zrobić całując dziecko w brzuszek a następnie czekając. Gdy dziecko dotknie rodzica prosząc o „więcej”, należy pomóc mu podciągnąć koszulkę”. Po kilku powtórzeniach nie reagujemy na jego dotyk, lecz czekamy aż podciągnie koszulkę bez naszej pomocy. Innym sposobem pomocy dziecku w rozszerzeniu umiejętności porozumiewania się jest zidentyfikowanie powodów, dla których chce przekazać informacje. Jeżeli dziecko umie jedynie protestować, to stwórzmy sytuacje, w których będzie musiało dokonać wyboru oraz sytuacje, w których dziecko musi zwrócić czyjąś uwagę i poprosić np. o „więcej”.
W czasie wykonywania danej czynności dziecko może mieć wiele powodów do komunikowania się. Pierwsza informacja, jaką najczęściej przekazuje jest to, co mu się podoba, a co nie. Powodem, dla którego przekazywana jest informacja „Nie! Nie podoba mi się to” jest zakomunikowanie protestu. Jednakże nie zawsze można przerwać nieprzyjemne czynności takie jak mycie zębów, zakładanie czapki lub przyjmowanie lekarstwa, ale ważne jest by uwrażliwić się na wyraźne awersje dziecka. W takich sytuacjach należy zastanowić się, czy nie można by jakoś uprzyjemnić dziecku tej nieprzyjemnej czynności? Jeśli nie mamy dobrych pomysłów, to dotkamy troskliwie ramienia dziecka i rozmawiamy z nim w taki sposób, by uświadomić mu, że jest akceptowane i rozumiane. Może to być duży krok w kierunku uświadomienia dziecku, że ono jest dla nas bardzo ważne.
Istnieje wiele innych powodów, dla których dziecko się porozumiewa. Na przykład, bawiąc się z dzieckiem w krążenie wokół własnej osi zatrzymajmy się i dajmy mu szansę na zareagowanie, szansę powiedzenia czy chce się jeszcze bawić w taki sposób Karmiąc dziecko przerwijmy tę czynność, gdy jest ono wciąż głodne i dajmy mu szansę aby zasygnalizowało, że chce więcej. Aby zwrócić uwagę kogoś dziecko może wyciągnąć rękę lub krzyknąć. Dziecko ma potrzebę dokonywania WYBORÓW. Wybór może dotyczyć jedzenia, zabawek oraz towarzyszy zabawy. To niezwykle ważne by pozwolić dziecku niepełnosprawnemu wzrokowo i słuchowo dokonywać samodzielnych wyborów.
Jedną z najczęściej powtarzających się czynności dziecka jest spożywanie posiłków. Ktoś kiedyś pouczał, że nie powinno się rozmawiać w czasie jedzenia. Trudno się z tym zgodzić, wszak podczas posiłków wszyscy bardzo chętnie rozmawiamy, dzielimy się opiniami kulinarnymi i nie tylko. Przecież posiłek dziecka jest świetną okazją do znalezienia nowego tematu konwersacji przy zachowaniu rytualnych, stale powtarzanych, a więc utrwalanych czynnościach. Tu najmniej musimy improwizować i aranżować sytuacje prowokujące dziecko do dialogu. Naturalne sytuacje samoistnie wyzwalają spontaniczność i aktywność dziecka. Jeśli jedzenie stanowi dla dziecka prawdziwą przyjemność, to atutem dialogu prowadzonego w takiej atmosferze jest dobry nastrój, poczucie bezpieczeństwa, stałość miejsca i używanych przedmiotów. Przygotowanie i spożywanie posiłku może być również okazją do nauki nowych pojęć (znaków) oraz działań z naprzemiennością ról (ja karmię dziecko - ono mnie karmi), podobnie jak w konwersacji: ja mówię - ty słuchasz oraz ja słucham - ty mówisz. Oto propozycja, jak można zintensyfikować komunikowanie się w ramach codziennych czynności spożywania posiłku.
Czynności wstępne:
Czynności podczas posiłku:
Zakończenie:
Kiedy dziecko zacznie odpychać od siebie jedzenie lub otwierać usta może próbować powiedzieć „jestem najedzony”. Zareagujmy mówiąc i pokazując gest lub znak „skończyłeś”. Pomóżmy dziecku delikatnie odsunąć kubek lub talerz, wyrzucić serwetkę i wytrzeć stół. A na koniec raz jeszcze pokażmy gestem i powiedzmy dziecku „skończyliśmy jedzenie”.
Jednym z bardzo cennych i godnych polecenia sposobów pomocy dziecku w nawiązaniu rozmowy w czasie wykonywania czynności jest:
Zawsze, gdy jest to możliwe pozwólmy dziecku dokonywać wyboru. W czasie posiłków trzymajmy w górze łyżkę i kubek tak, aby mogło ich dotknąć i wybrać pomiędzy czymś do jedzenia, a czymś do picia. Bawiąc się z dzieckiem trzymajmy w górze dwie zabawki i pozwólmy wybrać tę, którą chce się bawić w danej chwili. Jeżeli dziecko widzi i rozumie obrazki pozwólmy również wybrać spośród kilku obrazków miejsce, do którego chce pójść (park, plac zabaw, sklep, itd.). Wszystko to uczyni dziecko bardziej niezależnym i samodzielnym, a co ważniejsze kompetentnym w komunikowaniu się z innymi.
Co należy:
Czego nie należy:
Opracowanie: Marzena Mieszkowicz
Materiały źródłowe:
Poradnik Logopedyczny to interdyscyplinarny serwis, który powstał w 2002 roku z myślą o wszystkich zainteresowanych problematyką logopedyczną i dziedzinami pokrewnymi logopedii oraz pedagogiki specjalnej. Celem serwisu jest udostępnienie wiedzy w zakresie profilaktyki logopedycznej, pomoc we wczesnym rozpoznaniu wad i zaburzeń mowy oraz zaburzeń rozwojowych, a także pomoc w rozwiązywaniu problemów terapeutycznych, edukacyjnych i wychowawczych dotyczących osób niepełnosprawnych.
Marzena Mieszkowicz
Specjalistyczny Gabinet Logopedyczny
ul. Baczyńskiego 3 / 71
09-409 Płock
+48 (24) 266 91 54