poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo

Metody i programy » Rewalidacja » Rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo

Rewalidacja - to termin odnoszony zwykle do kształcenia i wychowywania dzieci z odchyleniami od normy (upośledzonych umysłowo, niewidomych, głuchych, chorych na padaczkę).

Podstawowe gałęzie pedagogiki specjalnej to:

W literaturze pojęcie „REWALIDACJA” używane jest naprzemiennie z pojęciem „rehabilitacja”. „Podobnie i pojęcia „rewalidacja” i „rehabilitacja” stosowane są również w znaczeniu węższym: jako działanie zmierzające do przywrócenia w miarę możliwości poprzedniego stanu sprawności psychofizycznej, oraz w znaczeniu szerszym: jako działanie, które przy stosowaniu specjalnych metod i środków zmierza do umożliwienia jednostce ograniczonej lub upośledzonej jak najlepszego rozwoju fizycznego i psychicznego i przystosowania do społecznych zadań pomimo istniejących braków” (za: Lipkowski O.).

W rewalidacji osób upośledzonych trwale na zdrowiu oddziałujemy (w aspekcie ich zaburzeń i opóźnień rozwojowych) na trzech płaszczyznach:

• usprawnienie lub rehabilitacja fizyczna;
• psychoterapia;
• rehabilitacja społeczna, socjalizacja lub resocjalizacja.

Dostrzeganie związków pomiędzy tymi trzema formami oddziaływań jest bardzo istotne, bowiem dopiero ich łączny efekt determinuje zachowanie człowieka i stopień jego adaptacji do normalnego życia.

Dykcik W. stwierdza, że rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości (czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących).

Rozpatrując w aspekcie psychologicznym proces rewalidacji osób odchylonych pod jakimś względem od przyjętej normy, H.Larkowa określa jego cel jako pomoc w kształtowaniu osobowości zdolnej utrzymać równowagę psychiczną i funkcjonować tak, by zaspokoić własne wymagania wewnętrzne (potrzeby) i zewnętrzne (społeczne cele i zadania) oraz rozwijać swe możliwości w optymalny, a jednocześnie realny sposób z uwzględnieniem istniejących ograniczeń. Rewalidację można więc ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Działalność rewalidacyjna - to bardzo szeroka i zróżnicowana forma usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy społeczeństwa. Nie można jej zawęzić tylko do leczenia, czy tylko do nauczania i wychowania, gdyż powoduje to ograniczenie wyników ogólnej rewalidacji. Występuje tutaj wzajemne powiązanie: dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy proces nauczania - procesowi leczenia.

W rewalidacji upośledzonych umysłowo oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Działalność opiekuńczą prowadzą najczęściej członkowie rodzin tych osób lub personel pomocniczy w zakładach opieki społecznej, zaś działalność społeczną - powołane do tego stowarzyszenia i instytucje, które zabiegają o wydanie odpowiednich ustaw i zarządzeń regulujących sprawy osób upośledzonych, mając na uwadze ich ogólne warunki rozwoju, leczenia, kształcenia i zatrudnienia. Bez tej działalności leczenie i nauczanie sprowadzałoby się do stosunkowo krótkich kontaktów lekarza i pedagoga specjalnego z jednostką upośledzoną umysłowo, co w efekcie dawałoby nikłe wyniki pracy rewalidacyjnej. W miarę możliwości działalność ta powinna być rozszerzona na dom rodzinny, zakłady pracy i organizacje społeczne, by - po odpowiednim przygotowaniu - kontynuowały rozpoczęte przez specjalistów zabiegi leczniczo-wychowawcze.

Cele pedagogiki specjalnej

Swoistym więc celem, specyficznym dla pedagogiki specjalnej jest osłabienie lub likwidowanie funkcjonalnych hamulców wychowania, a przez to dążenie do osiągania nadrzędnych celów pedagogiki ogólnej (za: H. Hanselmann).

Kierunki działań rewalidacyjnych

1. maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone;
2. wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych;
3. wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.

Maria Grzegorzewska - założycielka pierwszego w Polsce Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1922 r.) - powiedziała:

„Miłość jest dźwignią życia, jakby największym impulsem natury ludzkiej do harmonii, do ładu, do nawiązania łączności między ludźmi, do życzliwej względem nich postawy. Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.”

Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia, działania te są inne, muszą być bowiem dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną .

W pracy pedagogicznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo należy uwzględnić kilka podstawowych zagadnień, które powinny znaleźć miejsce w programie wychowania:

1. Cel pracy i wynikające z niego zadania
2. Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)
3. Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)
4. Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których pedagog, terapeuta będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)
5. Osoby realizujące program

Zadania rewalidacji

Wobec osób upośledzonych umysłowo termin „rewalidacja” oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną, której zadaniem jest:

A zatem, przez działalność rewalidacyjną należy rozumieć bardzo szeroką i zróżnicowaną formę usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy całego społeczeństwa. Dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy przebieg nauczania procesowi leczenia. Oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej w rewalidacji upośledzonych umysłowo niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Dlatego też w programach nauczania szkół specjalnych (tzw. „szkół życia”) uwzględnia się problematykę społeczną i przyrodniczą dotyczącą najbliższego otoczenia dziecka. Zakres wiadomości z arytmetyki ogranicza się do wytworzenia podstawowych pojęć liczbowych, przestrzennych i czasowych oraz obliczeń na konkretach w zakresie 20, dodawania i odejmowania pełnymi dziesiątkami w granicach 100, a poza tym rozpoznawanie godzin na zegarze, pieniędzy (monet i banknotów), mierzenie i odmierzanie linijką. Nauka języka polskiego polega głównie na ćwiczeniach w mówieniu i czytaniu prostych napisów, a pisanie na odwzorowywaniu krótkich wyrazów i cyfr. Z zajęć technicznych dzieci upośledzone umysłowo uczą się przede wszystkim operowania prostymi narzędziami i zasad bezpieczeństwa. Duży nacisk kładzie się na usprawnienia fizyczne (gimnastyka, rytmika) oraz wychowanie społeczne i udział w życiu środowiska. Zachodzi więc potrzeba stworzenia takich warunków pracy i zabawy, aby sprzyjały one aktywizacji całego organizmu i pozwalały na częste zmiany form zajęć. Pełna działalność rewalidacyjna obejmuje nie tylko leczenie, usprawnianie i rozwijanie, ale również zapobieganie pogłębianiu się istniejących upośledzeń oraz powstawaniu dodatkowych anomalii fizycznych, psychicznych i społecznych.

Pracę z dziećmi zaczyna się zwykle od poprawiania funkcji najmniej zaburzonych. Najważniejszym defektem w upośledzeniu umysłowym są nieprawidłowości w przebiegu spostrzegania, różnicowania, porównywania oraz uogólniania. Korekcja musi uwzględniać wszystkie uszkodzenia. Pracę prowadzi się całościowo, uwzględniając w bardzo szerokim zakresie indywidualne właściwości psychofizyczne poszczególnych wychowanków. Zakres działalności korekcyjnej organizuje się głównie wokół poprawiania motoryki, mowy, samoobsługi i zachowania w środowisku społecznym. Miejscem tej działalności jest dom rodzinny, dzienny ośrodek usprawniania, przedszkole specjalne, szkoła specjalna („szkoła życia”), klasa integracyjna, warsztat terapii zajęciowej, zakład pracy chronionej.

Metody - to przede wszystkim ukierunkowana zabawa, dobrze zorganizowana praca dająca stosunkowo szybko zamierzone efekty, ćwiczenia w mówieniu, samoobsłudze, gimnastyka korekcyjna i rytmika. Szczegółowe opisy metod sukcesywnie zaprezentujemy w naszym Poradniku.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz

Bibliografia:

1. Bouvet D. - Mowa dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka niesłyszącego, WSiP 1996 r., Warszawa;
2. Czerepaniak-Walczak M. - Autonomia czy izonomia? O prawach osób sprawnych inaczej [w:] W. Dykcik (red.) Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych, Poznań 1996 r.;
3. Dykcik W. - Funkcjonowanie społeczne osób niepełnosprawnych w lokalnym środowisku (szansą integralnego humanizmu oraz poczucia życiowego ukierunkowania), [w:] J. Fenczyn, J. Wyczesany (red.) Edukacja i integracja osób niepełnosprawnych, Kraków, 1994 r.;
4. Eckert U. - Współczesne zadania pedagogiki specjalnej w Polsce, [w:] M. Chodkowska (red.) Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania, UMCS 1994 r., Lublin;
5. Haftek J. - Aktualne zagadnienia kompleksowej rehabilitacji, [w:] T. Kasperczyk (red.) Rehabilitacja medyczna i społeczna, Kraków, 1994 r.;
6. Kosakowski C. - Kształcenie pedagogów specjalnych na tle przemian [w:] Chodkowska M. (red.) Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania, UMCS 1994 r., Lublin.