poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Wskaźniki wyboru terapii dla dziecka z autyzmem

Metody i programy » Rewalidacja » Wskaźniki wyboru terapii dla dziecka z autyzmem

Rozpoczynając rozważania na temat wyboru terapii należy najpierw zastanowić się czym jest, co oznacza termin „terapia”. Wg Słownik Psychologicznego jest to zbiorcze określenie wszystkich sposobów i odmian leczenia chorób lub zaburzeń. W słowniku znajdujemy również szereg definicji terapii szczegółowo omawiające jej aspekty. Zastanówmy się co powoduje, że uznajemy iż terapia jest prowadzona dobrze? Czynników które wpływają na dobrą terapię jest wiele. Chciałabym przybliżyć kilka z nich. Opieram się tutaj na badaniach jakie przeprowadziły McClannahan i Krantz.

Do czynników, które wpływają na skuteczność terapii należą:

• utrzymanie dziecka w zadaniu,
• chwalenie dziecka za konkretne zachowanie np. wykonaną czynność, wypowiedź,
• możliwości do reakcji,
• dbanie o higienę i wygląd dziecka,
• uczestnictwo rodziców w terapii,
• dokumentowanie swoich działań.

Utrzymanie dziecka w zadaniu

Utrzymanie dziecka w zadaniu oznacza, że pokuj pracy, materiały oraz poszczególne zadania są ułożone w sposób, który pozwala na stymulację dziecka przez cały czas trwania terapii. Zadania trudne, są przeplatane z zadaniami nie wymagającymi od dziecka wysiłku oraz aktywnościami bardzo lubianymi przez dziecko jak gra w piłkę, w ping-ponga czy zabawa w dom. Tu należy wspomnieć o bardzo różnych preferencjach dzieci. Dzieciom tzw. „ruchliwym” dobrze jest proponować aktywności z przemieszczaniem jak jazda na rowerze, gra w piłkę. Dzieciom, dla których ważna jest percepcja wzrokowa: kalejdoskopy, telewizję, gry komputerowe itp. Przy okazji należy również uwzględnić wiek dziecka tak aby zabawa przypominała jak najbardziej aktywności lubiane przez inne dzieci w podobnym wieku.

W wypadku tak zaplanowanej pracy odpoczynek nie oznacza, że dziecko może angażować się w zachowania stereotypowe, a jest jedynie odejściem od zadań wymagających dużej koncentracji uwagi. W czasie zabawy dziecko używa przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem, patrzy na materiał, którym manipuluje, nawiązuje kontakt wzrokowy z nauczycielem w czasie gier oraz obserwuje innych uczniów, gdy rozmawiają z nauczycielami. Taka organizacja pracy pozwoli na utrzymanie dziecka w zadaniu. Wg MaClanahan i Krantz najlepiej jest gdy utrzymanie dziecka w zadaniu wynosi min. 80%.

Utrzymanie dziecka w zadaniu wymaga ogromnego wysiłku ze strony nauczyciela, dobrej organizacji oraz efektywnej pracy. Program pracy powinien być zaplanowany na cały dzień tak aby dziecko spędzało jak najmniej czasu na czekaniu na przygotowanie materiału oraz miała dużo okazji do dokonywania wyboru oraz uczenia się ciągle nowych umiejętności. Taka strategia w dużym stopniu ogranicza angażowanie się dziecka w zachowania trudne.

Możliwość do reakcji

Ilość możliwości do reakcji może być różna w zależności od rodzaju zadań. Przykładowo, nauczyciel pyta: „Jak masz na imię”, dziecko odpowiada: „Mam na imię Michał”. Oznacza to odpowiadanie na pytanie lub wykonywanie innych zadań na prośbę rodziców lub nauczyciela. Jeśli zadaniem dziecka będzie odpowiadanie na pytanie ilość możliwości będzie bardzo wysoka.

Przy rozwijaniu dłuższych wypowiedzi np. opowiadaniu ilość ta będzie średnia, natomiast jeśli przy zadaniu będzie rozwijana samodzielność, wtedy możliwość do reakcji będzie niska. Oznacza to, że przy niskiej możliwości do reakcji rodzice wydają niewiele poleceń i tak w przypadku mycia rąk mówią tylko: „Idź proszę umyć ręce”. Orientacyjne określenie ile będzie w danym zadaniu możliwości do reakcji pozwoli zaplanować sposób podpowiadania dziecku, co jest szczególnie ważne przy rozwijaniu samodzielności.

Pochwała konkretna

Pochwała konkretna jest kolejnym czynnikiem oznacza ona, że dziecko jest chwalone za wykonanie bardzo konkretnej czynności. Łączy w sobie pochwałę społeczną (np. dobrze powiedziałeś „czerwony stół”) oraz pochwałę specyficzną dla dziecka (np. gra w ping-ponga). Nie ma tutaj niebezpieczeństwa, że dziecko nie będzie pewnie za co jest nagroda, otrzymuje ono bardzo jasną informację co jest dla nauczyciela czy rodzica ważne. Kolejną mocą stroną pochwały konkretnej jest kształtowanie właściwych zachowań w środowisku. Jeśli nauczyciel zauważy, że dziecko podziękowało za coś innej osobie mówi „cieszę się, że podziękowałeś pani”. Taki system nagradzania pozwala na zauważenie najlepszych cech dziecka oraz nagrodzenie zachowania, na którym nam zależy. Dawanie dobrych wzorców językowych, to następny plus dla pochwały konkretnej. Nauczyciel powtarza wzorze np. „dobrze czerwony miś” utrwalając w ten sposób wypowiedzi, którego dziecko uczy się.

Od strony terapeuty daje ona możliwość dostrzegania dobrych zachowań dziecka. Terapeuta mówi „podoba mi się, że jesteś cichutko” a nie „bądź wreszcie cicho”.

Stosując pochwałę konkretną pamiętajmy o tym, kiedy należy ją stosować a kiedy nie jest to wskazane. Nie stosujemy tego typu pochwały w trakcie czynności, które w przyszłości dziecko ma wykonywać samodzielnie. Jeśli my znikniemy kto je wtedy pochwali?

Wygląd i higiena dziecka

Nauczyciele stają często przed ogromną presją nadganiania zaległości dziecka, muszą dokonać wyboru co jest w danym momencie życia dziecka najważniejsze. W tym momencie pamiętajmy zawsze o wczesnym uczeniu dzieci dbałości o wygląd i higienę. Ludzie chętnie wchodzą w kontakt z innymi, którzy są czyści i zadbani. Częściej rozmawiamy z dziećmi, które w pierwszym momencie zdają się „apetyczne”. Nauczyciel powinien mieć cały czas na uwadze higienę dziecka i uczyć prawidłowych nawyków higienicznych jak dbałość o ładny wygląd. Pozornie tak mało ważne czynniki mogą bowiem dyskryminować dziecko w społeczeństwie. Podsumowując dziecko powinno mieść umyte włosy i buzię, czysty nos, używać chusteczek oraz nosić czyste ubranie.

Umiejętności społeczne

Takie umiejętności jak aparycja, pomaganie ludziom w codziennych czynnościach jest dobrym krokiem do postrzegania dziecka jako dobrze wychowanego i przyjaznego. Umiejętności społeczne to dawanie innym komplementów, krótka konwersacja ze spotkaną znajomą osobę oraz tzw. czarodziejskie słowa proszę, dziękuję, przepraszam.

Do umiejętności społecznych należą również odkładanie zabawek na miejsce po skończonej zabawie, wyrzucanie śmieci do śmietnika, używanie chusteczek higienicznych. Mile widziane jest otwieranie drzwi innym, podnoszenie rzeczy, które upadły komuś innemu, pocieszanie innych ludzi. Uczmy zachowań, które są akceptowane społeczne. Warto przekształcać dziwne zachowania dzieci na inne akceptowane społeczne jak np. dłubanie w nosi w czasie zajęć w klasie można zamienić na siedzenie ze skrzyżowanymi rękoma, machanie rękoma na noszenie rąk w kieszeni.

Współpraca z rodzicami

Uczestnictwo rodziców w terapii dziecka, to kolejny czynnik, który w znacznym stopniu wpływa na powodzenie. Pozwala to bowiem przenieś umiejętności dziecka na dom, z badań Baera(1999) wynika, że nie wszystkie dzieci potrafią zgeneralizować nabyte umiejętności od tak, tu potrzeba zaplanowanej generalizacji. Współpracy rodziców pozwala na dokonanie generalizacji na terenie domu oraz wykorzystanie w życiu nabywanych umiejętności.

Planując program dla rodziców musimy wziąć pod uwagę czynnik praktyczny. Dobrze jest uzgodnić z rodzicami jakie zadania są w stanie robić z dzieckiem oraz co wydaje im się najbardziej pilne. Taka organizacja pozwoli na uzyskanie sukcesów przez rodziców a co za tym idzie chęć do dalszej współpracy. Musimy sobie zdać sprawę, że bez współpracy rodziców prowadzanie skutecznej terapii jest bardzo trudne a nawet niemożliwe.

Dokumentacja działań

Dokumentowanie pracy z dzieckiem pozwala na dokonywanie analizy osiągnięć jak i porażek ucznia. Daje to możliwość wyciągania wniosków jaką metoda pracy z dzieckiem jest najskuteczniejsza dla niego a jaka przynosi słabszy rezultat. Dzięki dokumentacji wiemy kiedy zakończyć uczenie danej umiejętności, co powoduje, że nie tracimy cennego czasu na zbyt długie ćwiczenie jakiegoś zadania. Z drugiej strony nie przerywamy ćwiczenia zbyt wcześnie. Możemy również skutecznie zaplanować generalizację oraz utrzymanie w czasie umiejętności.

Myśląc o skutecznej terapii nie możemy zapomnieć o wieku dziecka w momencie rozpoczęcia. Intensywna terapia oraz wiek poniżej 4 lat jest znacznie skuteczniejsza niż terapia tylko przez kilka godzin i ze starszym dzieckiem. Dowodzą tego badania Jacobsona, które przedstawiają się następująco: 20-50% normalne funkcjonowanie 40% znaczny postęp i 10% dzieci potrzebowało ciągłej intensywnej terapii w dorosłym życiu.

Przedstawione przez zemnie czynniki, które wpływają na skuteczność terapii, a co z tym idzie jej wybór powinny być brane pod uwagę w naszej pracy (myślę tu o terapeutach i nauczycielach). Dla rodziców mogą stać się kolejnymi czynnikami, które ułatwią im trudną decyzję co do wyboru terapii dla swojego dziecka.

Oddział dla Dzieci z Autyzmem w Poznaniu stara się pracować uwzględniając czynniki, o których jest mowa. Zachęcam również innych do przyjęcia takiego systemu pracy.

Autorka: Monika Chróst
Ośrodek Dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej
Oddział Dla Dzieci z Autyzmem w Poznaniu

Bibliografia:

1. Lalak, Pilch (Warszawa 1999) „Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej I pracy socjalnej”.
2. McClannahan L.E, Krantz P.J „Some guidelines for selecting behavioral intervention program for children with Autysm” w (red.) Friedman „Using Evidence in Social Work Practice. Behavioral Perspectives”.
3. McClannahan, L.E, Krantz, P.J, MacDuff, G.S., & Frenske, E.C (1988) Staff training and evaluation protocol. Princeton Child Development Institute. Materiał niepublikowany.
4. Raber (Warszawa 2000) „Słownik Psychologii”