poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Program i formy usprawniania funkcji intelektualnych poprzez muzykę u dzieci upośledzonych umysłowo

Metody i programy » Rewalidacja » Program i formy usprawniania funkcji intelektualnych poprzez muzykę u dzieci upośledzonych umysłowo

Wychowanie estetyczne to - obok wychowania intelektualnego, moralno-społecznego i fizycznego - to jeden z podstawowych elementów kształtowania osobowości. Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimnastyczne mają ogromny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka, doskonalą poszczególne czynności ruchowe, wyrabiają zręczność, szybkość, wytrzymałość, siłę i odwagę, co jest szczególnie ważne u dzieci upośledzonych umysłowo, u których często w parze z niedorozwojem umysłowym występują zniekształcenia w budowie ciała, wady postawy oraz zaburzenia ruchowe.

Zastosowanie muzyki jest ogromnie ważnym elementem pracy rewalidacyjnej z dziećmi niepełnosprawnymi ruchowo i umysłowo. Ponieważ w szkołach specjalnych najczęściej wychowanie muzyczne prowadzą nauczyciele bez specjalnego muzycznego przygotowania, każda piosenka, każde ćwiczenie i każda wskazówka metodyczna mają dla nich znaczenie - kształcą i umuzykalniają ich samych, dając równocześnie materiał do pracy z dziećmi. Muzyka wpływa nasze emocje, może ożywiać lub uspakajać, wprowadzać nas w różne nastroje, wyzwalać rozmaite uczucia, pobudzać fantazję, a nawet oddziaływać na pracę naszych narządów wewnętrznych, zmianę napięcia mięśni. Umiejętnie dobrana może mieć charakter terapeutyczny, relaksacyjny.

Zajęcia muzyczne, które prowadzę w szkole specjalnej, są jedną z najbardziej lubianych przez dzieci form wypoczynku, relaksu i nauki. Mała liczba dzieci w jednej klasie (od 5 do 7 uczniów) pozwala nauczycielowi na tzw.: indywidualne „podejście” do każdego ucznia. Dzieciom niepełnosprawnym muzyka sprawia wielką radość, chętnie uczestniczą w różnego rodzaju formach (śpiew, ruch przy muzyce czy nawet gra na instrumentach), są aktywni i pragną coś osiągnąć. Tak więc przy pomocy prostych zabiegów, takich jak: rytmizowanie mowy, kojarzenia rytmu z ruchem, łatwego zapisu wysokości dźwięków można uzyskać zadawalające efekty. Zachęcam do podobnych prób tych wszystkich, którzy pragną swoim niepełnosprawnym ruchowo wychowankom przybliżyć fascynujący nieomal każde dziecko uporządkowany świat dźwięków. A najważniejsza w tym wszystkim jest świadomość własnej aktywności i radość wspólnego muzykowania. Wychowanie muzyczne spełniało i będzie spełniać ogromną rolę w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Główne zadania i założenia muzyki w szkole specjalnej

Muzyka jest rzeczą istotna dla człowieka, a tym bardziej dla dziecka. Ma ona ogromny wpływ na jego rozwój a w szczególności ważną rolę odgrywa w edukacji dzieci upośledzonych umysłowo.

Jan Amos Komeński uważał, że śpiewać powinni wszyscy ludzie bez różnicy, muzyki trzeba uczyć codziennie, wychowanie muzyczne ma być organiczną częścią wychowania szkolnego wszystkich stopni. Muzyka powinna być częścią organizmu, organem, który spełnia ważne zadania w tej strukturze jaką jest wychowanie w szkole. Jakie więc zadania powinna spełniać muzyka w szkole specjalnej? Na to pytanie udzielę wyczerpującej odpowiedzi, ale zanim tego dokonam spróbuję przedstawić korzyści, które daje muzyka dla młodego człowieka. Muzyka daje słuchaczom wiele radości mającej swoje źródło w słuchaniu utworu, odbieranie jego melodii, rytmu, słów i nastroju. Przeżycia estetyczne wywołane przez muzykę rekompensują często niepowodzenia w innych dziedzinach. Te przeżycia są często uzupełnieniem w niepowodzeniach z innymi przedmiotami, dodają wiary w siebie i poczucie wartości. Zajęcia muzyczne często przełamują nieśmiałość i kompleksy, których nie brakuje dzieciom umysłowo upośledzonym w stopniu lekkim, dzieciom wychowywanym w nieodpowiednich warunkach. Tak jak wcześniej wspomniałem muzyka jest tym czynnikiem, który korzystnie wpływa na rozwój dziecka.

W myśl zasady głoszonej przez Marię Grzegorzewską, że: „Nie ma kaleki jest człowiek” należy w maksymalnym stopniu wykorzystać w procesie dydaktyczno- wychowawczym wszystkie te czynniki, które mogą choć w minimalnym stopniu korzystnie wpływać na rozwój dziecka. Jednym z takich czynników jest muzyka. Posiada ona cel, który musi być osiągnięty.

Celem nauczania muzyki jest:

1. kształcenie emocjonalnego stosunku dzieci do muzyki,
2. rozwijanie uzdolnień muzycznych,
3. rozśpiewanie i nauczenie uczniów określonego zasobu pieśni,
4. zaznajomienie z wybranymi dziełami muzycznymi i ich twórcami,
5. kształcenie umiejętności słuchania muzyki i zachęcenie do amatorskiego jej uprawiania.

Cele przedmiotu muzyka, przynoszą znacznie większe korzyści wychowawcze i rewalidacyjne, niż określa to program. Tak realizowane cele nauczania muzyki z pewnością mogą przyczynić się do dużego rozwoju uzdolnień muzycznych dziecka upośledzonego umysłowo. Ale nie tylko. Rozwijają one również inne sfery, takie jak: osobowość i wrażliwość. Zajęcia umuzykalniające i rytmiczne kształcą wrażliwość estetyczną dziecka, wzbudzają w nim zamiłowanie do muzyki, śpiewu, ruchu przy muzyce. To przecież niektóre z form umuzykalniających dzieci zarówno tych w normie umysłowej jak i również dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną. Właśnie te formy przyczyniają się do rozwijania uzdolnień muzycznych dziecka. J. Jasiński twierdzi, że przez aktywny udział w różnorodnych formach zajęć muzycznych, dzieci zdobywają podstawowe wiadomości i umiejętności z zakresu muzyki, rozwijają swoje uzdolnienia i zainteresowania muzyczne.

Zajęcia z muzyką silnie pobudzają i porządkują reakcje, ożywiają emocjonalnie wnosząc element radości i zainteresowania, wpływają terapeutycznie na wszystkie funkcje psychiczne, na motorykę, podnoszą wiarę we własne siły, dają satysfakcję, są bodźcem do dalszych wysiłków, uspołeczniają przez udział w zbiorowym reprodukowaniu i tworzeniu muzyki. Dla dziecka upośledzonego zajęcia z muzyki mogą być szansą przełamania barier odgradzających je od świata.

Korzyści o których wcześniej wspomniałem to nic innego jak pobudzanie, ożywianie emocjonalne, radość i zainteresowanie zajęciami muzycznymi, to wszystko ma istotny wpływ na usprawnianie funkcji intelektualnych i prawidłowe pobudzanie do czynnego udziału w zajęciach z muzyki. Podstawowe zadania szkoły specjalnej to: wszechstronne rozwijanie uczniów i przysposobienie ich do pracy, do pożytecznego udziału w życiu społecznym, a także przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej i do zdobywania kwalifikacji w procesie pracy zawodowej.

Wychowanie muzyczne, jak już wcześniej wspomniałem, jest częścią organizmu jakim jest wychowanie szkolne. W wychowaniu muzycznym, które bierze udział w realizowaniu całokształtu programu nauczania w szkole specjalnej (m. in. w zakresie mowy, czytania i pisania oraz pojęć liczbowych), tak sformułowane zadania realizowane są w trzech płaszczyznach:

• rewalidacji i wszechstronnego rozwoju,
• wychowania estetycznego,
• przygotowania do samodzielnego życia i udziału w życiu społecznym.

Z powyższego wynika, iż nauczyciel prowadzący zajęcia muzyczne w szkole specjalnej powinien realizować zadania według wyżej wymienionych trzech płaszczyzn. Potwierdzę to sformułowanie wypowiedzią K. Mrugalskiej, która twierdzi, że organizując więc proces wychowania muzycznego nauczyciel musi mieć na względzie nie tylko podawanie wiedzy uczniom i opanowywanie przez nich umiejętności i nawyków z zakresu muzyki, ale również realizację wymienionych wyżej nadrzędnych celów.

Pracując na co dzień w szkole specjalnej jestem świadomy „włączania” trzech płaszczyzn (tj. rewalidacji i wszechstronnego rozwoju, wychowania estetycznego oraz przygotowania do samodzielnego życia i udziału w życiu społecznym0 do realizacji celów i zadań wychowania muzycznego, które przyczyniają się w ogromnej mierze do realizacji całokształtu programu nauczania w szkole specjalnej. Tak przedstawione zadania i cele wychowania muzycznego w szkole specjalnej dają pełniejszy obraz problemu.

Głównym założeniem, a raczej osiągnięciem ważnego celu w pracy wychowawczo-rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim jest usprawnianie. Można tego dokonać poprzez zajęcia z muzyki. Janina Stadnicka twierdzi, że upośledzenie umysłowe wiąże się z trwałymi zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym i zaburzeniami w jego funkcjonowaniu. Globalny charakter defektu sprawia, że upośledzona jest zdolność odbierania wrażeń, spostrzegania, myślenia, mowy, sfery emocjonalno-dążeniowej, co w konsekwencji utrudnia uczenie się i przystosowanie społeczne. Jak więc można usprawnić zdolność odbierania wrażeń, myślenia, spostrzegania, mowy oraz sfery emocjonalno-dążeniowej? Otóż, upośledzenie umysłowe nie jest mimo wszystko, traktowane jako stałe i niezmienne, a to dzięki możliwości przyjmowania przez korę mózgową funkcji zastępczych. W tej sytuacji oddziaływanie terapeutyczne winno być ukierunkowane na pobudzanie procesów korowych przez wprowadzanie dzieci w okoliczności dostarczające jak największej ilości doświadczeń i przeżyć oraz wiązanie ich z doświadczeniami podobnego typu zaistniałymi uprzednio.

Oddziaływanie terapeutyczne jest główną rzeczą w usprawnianiu niepełnosprawnych umysłowo. Oddziaływanie muzyki na tą niepełnosprawność jest ogromnie istotne. Działanie muzyki na dziecko można zaobserwować już bardzo wcześnie. Oddziałuje ona na nie bez udziału jego świadomości, wywołując najrozmaitsze reakcje, np. rytmiczne poruszanie się, uderzanie, nucenie, czasem radość, uśmiech lub zadumę i znieruchomienie. Muzyka objawia się wówczas jako czynnik działający na psychikę dziecka, przemawiający bez słów, a wnikający w głąb jego osobowości.

Muzyka jest potrzebna każdemu dziecku, a tym bardziej upośledzonemu umysłowo. Muzyka to śpiew, gra na instrumentach, zabawa. Dziecko chce grać, bawić się, śpiewać, chce szybko widzieć rezultaty swego działania, chce odnosić sukcesy. Potrzebne jest to im dla zdrowia psychicznego - równowagi psychicznej. Nie bez przyczyny w leczeniu nerwic stosuje się śpiew, grę na instrumentach i ruch przy muzyce, jako jeden z podstawowych elementów terapii. Muzyka jest pewną terapią, która pomaga w usprawnianiu funkcji intelektualnych dzieci upośledzonych. Pomaga ona również w rozwijaniu wrodzonych zdolności. w jednych z publikacji możemy przeczytać, że istnienie godnych uwagi cech indywidualnych, jak również zdolności wrodzonych wśród dzieci upośledzonych jest niezaprzeczalne. Daje to dużą możliwość niezwykłego wpływu na dziecko, dzięki któremu może ono dokonać większych postępów niż dzięki jakiemukolwiek innemu środkowi wychowawczemu.

Zajęcia muzyczne powinny pobudzać, zachęcać do aktywnego działania, powinny zainteresować słuchacza, aby brał w nich czynny udział. To ogromna przygoda dla dziecka i możliwość przeżywania muzyki.

Z muzyką łączy się zwykle przeżycie emocjonalne. Wywołuje ono napięcie, pobudzenie, po napięciu następuje często rozładowanie. Zaznacza się tu więc relaksujące działanie muzyki. Muzyka oddziałuje więc zarówno na system nerwowy dziecka jak też na pobudzenie jego wyobraźni i inwencji.

Jak widać, szalenie ważną rolę spełnia muzyka w usprawnianiu dzieci upośledzonych umysłowo, jest jakby procesem terapeutycznym w życiu tych dzieci. Na koniec warto jeszcze przytoczyć ostatnią wypowiedź. Otóż, wykorzystanie różnych form aktywności pozwala na kształtowanie pamięci motorycznej, słuchowej i wzrokowej.

Analiza programu nauczania muzyki w szkole życia

W tej części opracowania dokonam ogólnej analizy programu nauczania muzyki w szkole specjalnej. Zanim jednak przystąpię do analizy tego programu przedstawię zagadnienie innowacji pedagogicznej, która będzie mi „podporą” w trakcie analizowania programu.

Dokument (Zarządzenie nr 18 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 czerwca 1993 r. w sprawie zasad i warunków prowadzenia działalności innowacyjnej przez szkoły i placówki publiczne.) rozumie innowację pedagogiczną jako „nowe rozwiązania programowe”, dalej „organizacyjne” oraz „metodyczne”. Tak więc innowacja może być rozwiązaniem programowym, organizacyjnym lub metodycznym mającym na celu poszerzenie lub modyfikacje - tu ważne stwierdzenie - „zakresu” realizowanych w szkole /placówce/ „celów” i „treści”. Zakres poszerzonych lub modyfikowanych celów i treści odnosi się do trzech elementów szeroko rozumianego procesu edukacyjnego, mianowicie: „kształcenia”, „wychowania”, „opieki”.

Omawiany dokument uwzględnia i rozpatruje również kategorię „eksperymentu pedagogicznego”. Tym terminem określone są działania, w ramach których „istotnie modyfikowane” są „warunki”, „organizacja zajęć”, „sposób” albo „treść” odnośnie „nauczania”, „wychowania” lub „opieki”. Dodane jest do tego stwierdzenie, że „efekty’ powyżej określonych działań poddane są procedurze weryfikacyjnej, zgodnej z „metodologią nauk pedagogicznych”. W dalszej części rozporządzenie omawia kolejne typy innowacji:

• innowacje dotyczące „programów nauczania”
• innowacje wprowadzające do „planów nauczania” szkoły „dodatkowe przedmioty”
• innowacje wprowadzające „wewnątrzszkolne zasady oceniania”.

Odnośnie innowacji dotyczących programów nauczania dokument stwierdza, że w szczególności mogą one polegać na:

• o modyfikacji lub poszerzeniu tych programów.
  (Dokument stawia warunek, aby innowacja stosując „modyfikację” i „poszerzenie” zachowała „cele kształcenia” oraz „wiedzę” i „umiejętności” tak jak to zostało określone w programach dopuszczonych do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej lub innego właściwego ministra).
• o „łącznym” (blokowym) nauczaniu dwóch lub więcej „przedmiotów pokrewnych” na podstawie „jednego programu nauczania.”
• o realizowaniu własnego „autorskiego programu” nauczania „przedmiotu obowiązkowego” ujętego w przepisach o ramowych planach nauczania.

W przypadku innowacji polegających na wprowadzeniu do „planu nauczania” szkoły „dodatkowych przedmiotów”, które nie są ujęte w przepisach o ramowych planach nauczania to mogą one być prowadzone w:

• liceach ogólnokształcących w „przypadku przedmiotów wspomagających profil kształcenia”
• w szkołach zawodowych w „przypadku przedmiotów wspomagających kierunek kształcenia zawodowego”,
• w szkołach podstawowych w „przypadku wprowadzenia języków obcych i wspomagania programu pracy wychowawczej” szkoły.

Odnośnie innowacji polegających na wprowadzeniu „wewnątrzszkolnych zasad ocenienia uczniów” dokument wskazuje, że konieczna jest zgoda kuratora oświaty.

Oto w jaki sposób określa świat innowacji pedagogicznych rozporządzenie ministerialne. Podstawowym pytaniem jakie narzuca się wobec formalnego widzenia innowacji jest to, czy wyczerpuje ono i ujmuje pełne spektrum faktycznie występujących innowacji w systemie edukacji narodowej, ale to już inne zagadnienie?

Teraz przejdę do analizy programu nauczania muzyki w szkole specjalnej. Celami przedmiotu, obszaru oddziaływania są:

• doskonalenie koordynacji słuchowo - wzrokowo - ruchowej,
• ćwiczenie słuchu fonematycznego, aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, mowy biernej i czynnej (elementy logorytmiki - uzupełnienie logoterapii korekcyjnej),
• rozwijanie aktywności muzyczno - ruchowej,
• rozwijanie uzdolnień muzycznych,
• przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze w roli odbiorcy i wykonawcy.

W zajęciach wykorzystuje się dziecięce instrumenty perkusyjne niemelodyczne: bębenki, tamburina, pudełka akustyczne, klawesy (drewienka), marakasy (grzechotki), kastaniety (kołatki), talerze (żele), trójkąty (triangle) oraz melodyczne: dzwonki, ksylofony, metalofony. Dla wzbogacenia brzmienia orkiestry lub w przypadku braku w szkole instrumentów perkusyjnych poleca się konstruować wraz z uczniami prostych instrumentów, grających zabawek, „przeszkadzajek” - pseudoinstrumentów. Do ich wykonania potrzebne są różnej wielkości pudełka, puszki, pojemniki plastikowe i blaszane, groch, fasola, ryż, guziki i inne.

Przed każdą formą muzykowania prowadzi się ćwiczenia izometryczne dłoni i rąk. Przy rytmizacji ważny jest właściwy dobór struktur rytmiczno - metrycznych do określonego tekstu, z uwzględnieniem zgodności z zasadami akcentowania w języku polskim. Najlepiej rozpocząć naukę rytmizacji tekstu od rytmu dwudzielnego (najłatwiejsza budowa), nawiązuje się bowiem w ten sposób do dwóch rytmów biologicznych: akcji serca (raz - dwa) i procesu oddychania (wdech - raz, wydech - dwa).

Muzyka z rytmiką może być realizowana w nauczaniu całościowym łącznie z innymi przedmiotami lub jako odrębna jednostka metodyczna.

Kształcenie poczucia rytmu:

• Tupanie, klaskanie w ręce i uda w rytmie miarowym dwudzielnym.
• Rozpoznawanie i odtwarzanie rytmów z otaczającej rzeczywistości.
• Rytmizacja wyrazów, krótkich tekstów, akcentowanie mocnej części taktu w metrum 2/4.
• Reagowanie na sygnały muzyczne do marszu, czworakowania, podskoków obunóż.
• Rytmizacja krótkich tekstów piosenek, realizacja mocnej części taktu i rytmów mieszanych w metrum ?.
• Rytmizowanie mowy, realizowanie akcentów rytmów mieszanych w metrum 4/4.
• Rozwijanie umiejętności biegu w rytmie ósemkowym.
• Wykonywanie podskoków naprzemiennych (rytm punktowany) - reakcja na sygnał muzyczny.
• Poszerzenie form komunikacji bezsłownej o kolejne sygnały muzyczne (wiązanie koła, przywołanie do pianina i in.).
• Przenoszenie ciężaru ciała w miejscu z jednej nogi na drugą, na mocną część taktu w metrum 3//4 i 4/4.
• Uczestnictwo w zespołowych układach ruchowo - rytmicznych (np. forma aerobiku).
• Realizowanie całej nuty i półnuty bez znajomości wartości rytmicznych - tekst zgodny z rytmem i metrum.
• Realizowanie wartości nut w praktycznym działaniu (mowa rytmizowana, różne formy ruchu, układy gimnastyczne, aerobik i in.).

Tempo

• Szybkie i wolne klaskanie, tupanie, stukanie w instrumenty perkusyjne lub pseudoinstrumenty.
• Różnicowanie i nazywanie tempa szybkiego i wolnego (różne formy ruchowe).
• Reagowanie bezruchem na pauzę (przerwę) i wznawianie ruchu z chwilą rozpoczęcia muzyki.
• Rozwijanie wrażliwości słuchowej poprzez zmniejszanie różnic między dwoma rodzajami tempa.
• Różnicowanie tempa i nazywanie go: „tempo zwyczajne” - tempo wyjściowe do marszu.
• Realizowanie trzech rodzajów tempa: szybki, wolne, zwyczajne w zabawach ruchowych, zagadkach słuchowych i innych.
• Słuchanie nagrań charakterystycznych tańców ludowych, regionalnych, ilustrujących kontrastujące tempo (kujawiak - oberek, polonez - polka).
• Inscenizowanie przyspieszenia i zwolnienia tempa w muzyce.
• Obserwacje przebiegów różnego tempa w specjalnie dobranych utworach (forma a - b - a; 1. część szybka; 2. część wolna; 3. część szybka).
• Wzbogacanie form realizacji zróżnicowanego tempa (bajki muzyczne, malowanie, ilustracje ruchowe, własne pomysły uczniów).
• Realizowanie zróżnicowanego tempa w różnych formach tanecznych.

Dynamika

• Głośne i ciche klaskanie, mówienie, stukanie w instrument o dźwięku punktowym (np. bębenek).
• Różnicowanie i nazywanie dynamiki (głośno - cicho).
• Rozwijanie wrażliwości słuchowej poprzez zmniejszanie różnic dynamicznych między dźwiękami.
• Odróżnianie i nazywanie określenia dynamicznego: „zwyczajnie”, tzn. nie głośno, nie cicho (między forte a piano).
• Różnicowanie i ilustrowanie trzech natężeń dźwięku (głośno, cicho, zwyczajnie).
• Prezentowanie uczniom nagrań muzyki mechanicznej (trzy rodzaje dynamiki).
• Wzbogacanie form realizacji natężenia dźwięku (wytwory plastyczne, śpiewanie, własne pomysły uczniów).

Kształcenie słuchu i umiejętności słuchania muzyki

• Słuchanie i samodzielne wytwarzanie dźwięków akustycznych (szelest gazety, celofanu, pęku kluczy, pudełka).
• Inscenizowanie ruchem bardzo prostych tekstowo piosenek (kotek - czworakowanie, kołysanka - układanie się do snu, i inne).
• Szukanie źródeł dźwięku (różne miejsca sali).
• Odgadywanie zagadek słuchowo - ruchowych.
• Poszerzanie źródła dźwięków o nowe akustyczne zjawiska (klakson samochodu, sygnał karetki pogotowia, praca silnika samochodu, samolotu itd.).
• Różnicowanie i nazywanie barwy pojedynczych dźwięków: niski - gruby, wysoki - cienki, „zwyczajny” (pośredni pomiędzy niskim a wysokim).
• Różnicowanie i określanie liczby prezentowanych dźwięków (jeden - dużo).
• Słuchanie utworów wokalno - instrumentalnych kontrastujących brzmieniowo (tuba - flet picolo, śpiew bas - sopran).
• Samodzielne kreacje ruchowe poznanych brzmień dźwięków: niski, średni, wysoki.
• Rozpoznawanie piosenek po melodii (zagadki muzyczno - słuchowe).
• Rozwijanie wrażliwości emocjonalnej poprzez prezentację utworów o zróżnicowanym nastroju, charakterze (tonacja moll - dur). Kształcenie umiejętności przedstawiania przeżyć za pomocą mimiki, gestów itp.
• Prezentowanie muzyki z magnetofonu kasetowego, płyt CD, radia, TV.
• Nauka prawidłowego, bezpiecznego obsługiwania sprzętu radiowo - telewizyjnego.
• Poznawanie charakterystycznych motywów muzyki ludowej, regionalnej np. krakowiak, kujawiak i in.).
• Przybliżenie twórczości muzycznej kompozytorów polskich, np. F. Chopina, S. Moniuszki.
• Słuchanie muzyki w wykonaniu polskich zespołów pieśni i tańca: „Mazowsze” i „Śląsk” oraz zespołów regionalnych.
• Poznawanie składu orkiestry z uwzględnieniem solisty - muzyka, wokalisty, chóru, dyrygenta bez wyszczególniania sekcji instrumentalnych (nagrania, programy RTV).
• Uczestnictwo w koncertach szkolnych z udziałem uczniów szkół muzycznych lub muzyków.
• Wspólne wyjścia na koncert do ognisk i szkół muzycznych, Operetki, Teatru Narodowego, Filharmonii, Teatru muzycznego, Domu Kultury.
• Uczestnictwo w wycieczkach do miejsc, związanych z życiem i twórczością kompozytorów.

Ćwiczenia głosowe i śpiew

• Zabawy dźwiękonaśladowcze i zagadki słuchowo - ruchowe.
• Regulowanie napięcia mięśniowego (ćwiczenia izometryczne).
• Wydłużanie fazy wydechowej (forma zabawowa).
• Wprowadzanie rytmogestów samogłosek „o”, „u” z jednoczesną artykulacją i prawidłowym ułożeniem narządów artykulacyjnych.
• Włączanie się głosem do fragmentów lub refrenu piosenki.
• Wprowadzanie kolejnych rytmogestów samogłosek „e”, „a”, „i”, „y” (artykulacja, oddech, postawa, właściwe ułożenie narządów artykulacyjnych).
• Tworzenie sylab i wyrazów na podstawie poznanych samogłosek (najpierw wzór nauczyciela, potem własne pomysły dzieci).
• Rytmizowanie ćwiczonych słów (piano, forte, legato, staccato).
• Melodyzacja mowy na dźwięku o określonej wysokości lub na podstawie interwału tercjowego.
• Śpiewanie na sylabach la, lo, lu, le, li.
• Śpiewanie gamy ze słowami piosenki (bez znajomości solmizacji).
• Śpiewanie łatwych piosenek zespołowo, solo bez akompaniamentu i z akompaniamentem.
• Prezentowanie repertuaru na uroczystościach klasowych.
• Śpiewanie ulubionych lub najpopularniejszych piosenek.
• Nauka śpiewania hymnu (właściwe zachowanie się podczas jego wykonywania).
• Udział w uroczystościach szkolnych, pozaszkolnych, konkursach, przesłuchaniach i festiwalach.

Muzykowanie

• Gra na bębenku całą dłonią i pałeczką.
• Akompaniament dziecięcy na bębenku do refrenu muzyki marszowej (po uprzednim zatrzymaniu się - potem w ruchu).
• Akompaniament na janczarkach, marakasach do piosenek lub muzyki.
• Gra na kastanietach, tamburinach, trójkątach lub pseudoinstrumentach.
• Realizacja tempa: szybko - wolno (allegro - lento0 i dynamiki: głośno - cicho (forte - piano).
• Odtwarzanie rytmu według wzoru nauczyciela.
• Nauka gry na marakasach i talerzach.
• Akompaniament do muzyki na poznanych instrumentach perkusyjnych.
• Rozpoznawanie i nazywanie instrumentów perkusyjnych po ich brzmieniu (barwa - wysokość dźwięku).
• Uderzanie w jedną płytkę dzwonków i stopniowo w kolejne.
• Praktyczne zastosowanie umiejętności gry na dzwonkach, pianinie i innych instrumentach melodycznych (metalofon, ksylofon).
• Tworzenie przez ucznia akompaniamentu na instrumentach perkusyjnych do znanych piosenek, przebojów muzyki popularnej.
• Występ solo - gra na wybranym instrumencie z akompaniamentem muzycznym lub z towarzyszeniem zespołu.

Formy taneczne

• Nauka ustawiania się w pociąg, wiązanie koła.
• Inscenizacja w kole wiązanym (różne formy ruchu).
• Realizowanie prostych form ruchowych zgodnie z tekstem piosenki.
• Obrót w miejscu.
• Stawianie kroków do przodu i do tyłu w kole wiązanym.
• Inscenizacja ruchu w parach (m. in. Krzyżowanie rąk).
• Wykonywanie kroku dostawnego w prawo, w lewo, w parach.
• Cwałowanie w kole wiązanym, w parach, po obwodzie koła.
• Łączenie opanowanych podstaw (gestów - ruchów celowych wzajemnej komunikacji niewerbalnej) w proste układy taneczne (piosenki, przeboje, muzyka dyskotekowa).
• Własne improwizacje ruchowe uczniów.
• Opanowanie umiejętności zmiany partnera w tańcu.
• Nauka tańców ludowych i regionalnych.
• Udział w imprezach towarzyskich, młodzieżowych, zabawach i balach karnawałowych.

Autor: Radosław Witkowski
nauczyciel muzyki w ZSO Nr 7 Sp. w Płocku

Bibliografia:

1. Banaszek G.: Mózgowe porażenie dziecięce w: Tu jesteśmy nr 8, Warszawa 1996.
2. Brauner A. i F.: Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym. Warszawa 1995, WSiP.
3. Burno - Nowakowska H., Polkowska I.: Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Warszawa 1976, WSiP.
4. Doroszewska J.: Pedagogika specjalna. Tom III. Podstawowe problemy teorii i praktyki rewalidacji poszczególnych odchyleń od normy. Wydawnictwo Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1981, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
5. Gummesson T.: Miał raz tata grata fiata i inne piosenki. Warszawa 1989, WSiP
6. Janosz B.: Zajęcia rytmiczno-muzyczne w szkole życia.
7. Jasiński J.: Chór w szkole specjalnej. Warszawa 1983, WSiP.
8. Kloppel R., Vliex S.: Rytmika w wychowaniu i terapii. Warszawa 1995.
9. Konopczyński M.: Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży. 1996 MEN.
10. Lipska E., Przychodzińska M.: Metodyka wychowania muzycznego w klasach I - IV szkoły podstawowej. Warszawa 1973, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych.
11. Lipska E., Przychodzińska M.: Muzyka. Przewodnik metodyczny dla nauczyciela. Klasa 4. Warszawa 1981, WSiP.
12. Majewski R.: Wiosenne nutki. Piosenki i scenariusze zajęć umuzykalniających dla przedszkoli. Płock 2000, Zakład Wydawnictw i Reklamy „IWANOWSKI”
13. Moje dziecko - dobry uczeń. Praca zbiorowa pod redakcją H. Balińskiej. Warszawa 1984, WSiP.
14. Mrugalska K.: Wychowanie muzyczne w szkole podstawowej specjalnej. Warszawa 1976, WS i P.
15. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
16. Polkowska I.: Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia. Warszawa 1994, WS i P.
17. Pytlak A.: Podstawy wychowania muzycznego. Warszawa 1977, WSiP.
18. Sękowska Z.: Pedagogika specjalna. Warszawa 1985, PWN.
19. Skowrońska - Lebecka E.: Dźwięk i gest. Warszawa 1984, WSiP.
20. Sowa J.: Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów 1999, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE.
21. Stadnicka J.: Pobudzanie dyspozycji poznawczych dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim poprzez ćwiczenia muzyczno-ruchowe w: Wychowanie muzyczne w szkole nr 5, 1993.
22. Stadnicka J.: Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową. Warszawa 1998, WSiP.
23. Sztuka i dorastanie dziecka. Praca zbiorowa pod redakcją M. Tyszkowej. Warszawa - Poznań 1981, PWN.
24. Wachowiak E.: Zeszyt Muzyczny - klasa II gimnazjum. Słuchanie muzyki. Piła, Wydawnictwo „Gawa”.
25. Warowny M.: Piosenki Zielonej Półnutki. Warszawa 1989, Wydawnictwa Radia i Telewizji.