poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Pakiet komputerowy Bliss for Windows w pracy z osobami niepełnosprawnymi ruchowo ze specjalnymi potrzebami w zakresie porozumiewania się

Oprogramowanie » Pakiet komputerowy Bliss for Windows w pracy z osobami niepełnosprawnymi ruchowo ze specjalnymi potrzebami w zakresie porozumiewania się

Dla osób niepełnosprawnych z jednoczesnym poważnym uszkodzeniem aparatu mowy, braku rozwoju mowy lub niemożności jej przywrócenia (w afazji), komputer umożliwia zastosowanie specjalistycznych programów wspierających komunikację. Dzięki temu także użytkownik symboli Bliss`a może pisać teksty, korespondować z innymi osobami korzystającymi z tego systemu porozumiewania się, a także ćwiczyć technikę pisania i czytania. Na rynku europejskim dostępne są komputerowe programy edukacyjne umożliwiające wprowadzanie do czynnego słownika użytkownika nowych znaków i symboli, utrwalanie symboli już umieszczonych na indywidualnej tablicy do porozumiewania się, a także korzystanie z gier i zabaw opartych na danym systemie komunikacji. Oprogramowanie tego typu projektowane jest jako narzędzie wspierające proces terapii i edukacji (a także reedukacji) w zakresie ogólnego rozwoju, służy budowaniu i doskonaleniu umiejętności porozumiewania się z otoczeniem oraz jest pomocą w nauce czytania i pisania.

Oferta oprogramowania i urządzeń peryferyjnych, ułatwiających dostęp do komputera w Polsce dla potrzeb osób ze znaczną niepełnosprawnością ruchową, które nie mogą korzystać ze standardowych urządzeń jest wciąż bardzo ograniczona. Praktyka zawodowa na każdym kroku pokazuje jak niezbędne są specjalistyczne urządzenia jak i programy komputerowe umożliwiające zmianę opcji tak, by szybki dostęp do zasobów komputera pozwalał na indywidualizację zajęć pod kątem możliwości intelektualnych i motorycznych niepełnosprawnego użytkownika.

Przykładem takich rozwiązań jest dostępny w naszym kraju program BOARDMAKER, oferujący bibliotekę 3.500 symboli PCS (Picture Communications Symbols) w wersji polskojęzycznej oraz BLISS FOR WINDOWS.

Producentem Bliss for Windows - specjalistycznego programu komputerowego - jest holenderska firma „Handicom”. Program zawiera standardowy słownik 3200 symboli Bliss`a. Obecnie używany w krajach Europy Zachodniej i cieszy się dużym zainteresowaniem zarówno samych użytkowników („blissowców”) jak i nauczycieli i terapeutów mowy. Obecnie jest dostępny w 6 wersjach językowych: angielskiej, duńskiej, fińskiej, niemieckiej, norweskiej i szwedzkiej.

Moduły programu Bliss for Windows

Oprogramowanie jest zestawem 6 niezależnych modułów do pracy z graficznym systemem symboli Bliss`a. Każda z części spełnia inną rolę, ale składa się na spójną całość programu. Opisane poniżej moduły przedstawiają wybrane, acz najważniejsze możliwości programu:

1. Symbol Editor - służy do modyfikacji istniejących symboli B1iss`a, budowania nowych symboli z 26 elementów podstawowych kształtów (zaawansowani użytkownicy Bliss`a mogą potrzebować symboli, których nie ma w słowniku standardowym np. „pisanka”, „bierzmowanie”), modyfikacji napisów nad lub pod symbolami Bliss`a (wielkość, grubość, kolor czcionki) oraz budowania submenu - podstron zawierających symbole do określonego tematu np. „religia”, „zielona szkoła”, „wakacje”, itd.
2. Document Maker - umożliwia projektowanie i budowanie dokumentów oraz „pisanie” tekstów z użyciem symboli Bliss`a. Jest to szczególnie przydatne dla uczniów, którzy uczą się czytać i pisać, bowiem u osób z zaburzeniami mowy proces ten trwa często wiele lat i nie zawsze pozwala na opanowanie umiejętności czytania. Uczniowie, którzy nie potrafią czytać mogą pisać i drukować wyrażenia, teksty, własne wypowiedzi czy pytania zbudowane z symboli Bliss`a (to spore ułatwienie w komunikacji). Użytkownik korzystający z programu Bliss for Windows może posługiwać się specjalistyczną klawiaturą, wszelkimi rodzajami wyłączników, trackballi i joystików. W funkcji skanowania istnieje także możliwość zmiany tempa kursora, co dla osób z niedowładami rąk, słabą kontrolą ruchów docelowych, z trudnościami w koordynacji wzrokowo-ruchowej ma szczególne znaczenie.
3. Export Program - to bardzo użyteczny moduł pozwalający przygotowywać symbole do przenoszenia (eksportowania) do innych programów pracujących w środowisku Windows. Można przenosić symbol np. do dokumentów pisanych w edytorze Microsoft OfficeTM, lub do tworzonych w programie Power Point TM slajdów i prezentacji multimedialnych.
4. Paper Chart Maker - moduł wykorzystywany do budowania tablic komunikacyjnych dostosowanych do indywidualnych potrzeb osób niemówiących. W programie tym można zaplanować wygląd określonej tablicy i wprowadzić każdy symbol z bazy danych (ze słownika standardowego zawierającego wszystkie istniejące symbole), umieścić symbole kombinowane dla indywidualnych potrzeb użytkownika, a także łączyć symbole z systemem piktogramów, albo systemem Picture Communications Symbols (system PCS). Podprogram Paper Chart Maker daje także możliwość:
• tworzenia biblioteki zawierającej osobisty leksykon (słownictwo) użytkownika,
• drukowanie zaprojektowanych uprzednio kolorowych matryc z symbolami.
5. Personal Communicator - ułatwia użytkownikom Bliss`a porozumiewanie się poprzez wykorzystywanie słów pochodzących z ich ojczystego języka. Program umożliwia współpracę z syntezatorem mowy i kartą dźwiękową komputera. Łączenie obrazu z czytanym tekstem - uprzednio nagranym w języku polskim - ułatwia zapamiętywanie całościowe nie tylko symboli składających się często z kilku elementów, ale i całych wyrazów umieszczonych nad lub pod symbolami Bliss`a.
6. Vocabulary Maker - tworzy bazę danych złożoną ze wszystkich zawartych w słowniku podstawowym symboli Bliss`a. Można tworzyć indywidualny słownik użytkownika systemu (słownik dla konkretnej osoby zawiera tylko jej znane symbole i pojęcia). Ponadto program posiada funkcje pozwalające na dobieranie wielkości i kolorów symboli umieszczanych na tablicach w zależności od tego jaką częścią mowy jest dany symbol (zgodnie z zasadami umownymi: czasowniki - zielone, rzeczowniki - żółte, przymiotniki - niebieskie).

Szczególne walory i niedostatki programu Bliss for Windows

Atrakcyjność programu z całą pewnością oddziałuje na sferę emocji podnosząc trwałość i skuteczność efektów nauczania symboliki Bliss`a. Program zapewnia autokontrolę pozycji siedzącej, utrzymywania głowy w osi środkowej, a także usprawnianie manualne i doskonalenie funkcji ręki osoby niepełnosprawnej. Ponadto wpływa na zwiększenie koncentracji uwagi, zapewnia radość z odnoszonych sukcesów, co doskonale motywuje użytkownika do sukcesywnego zwiększania wysiłku.

Program pozwala na aktywne wypełnianie czasu wolnego spędzanego głównie w domu, a co ważniejsze wyzwala tzw. sprawczość działania, dokonywanie samodzielnego wyboru przy podejmowaniu decyzji. Możliwość interakcyjnej pracy dziecka z komputerem pozwala w wyjątkowy sposób uatrakcyjnić proces nauki, ułatwiając i przyśpieszając przyswajanie nowych wiadomości i opanowanie podstawowych technik szkolnych.

Najcenniejszymi zaletami programu są:

• wzmocnienia pozytywnie (nagroda) - rezultat prawidłowo wykonanego zadania widoczny na ekranie,
• stwarzanie możliwości stopniowania trudności i zmiany tempa pracy,
• wyrazista grafika, kontrast, możliwość wyboru kolorystyki,
• możliwość zmiany wielkości elementów,
• wybór ilości elementów na ekranie od nielicznych do wielu szczegółów,
• możliwość autokontroli - interakcja użytkownika,
• możliwość wyboru jednego z wielu zadań,
• natychmiastowy wydruk rezultatów pracy użytkownika,
• gwarancja wyboru w menu opcji pracy przy pomocy klawiatury standardowej, specjalistycznej, myszy lub trackballa, włącznika (opcja skanowania, czyli samoistnego przesuwania kursora po ekranie w zmiennym, wybranym przez użytkownika tempie),
• możliwość użycia dźwięku (melodii lub głosu),
• opcja transportowania obrazów z innych programów i eksportowania symboli.

Niedostatki: brak wersji polskojęzycznej i wysoka cena programu.

Wprowadzenie programu w naszym kraju wymaga:

• przetłumaczenia leksykonu (słownika, tzw. bazy danych) oraz menu programu (tzw. nakładek) na język polski,
• adaptacji i naukowej weryfikacji z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb oraz możliwości niemówiących użytkowników Bliss`a,
• opracowania metodyki wykorzystania programu w edukacji dzieci z specjalnymi potrzebami w zakresie porozumiewania się.

Szczęśliwie się składa, że wymienione wyżej działania zostały już podjęte przez zespół znakomitych pedagogów ze Szkoły Podstawowej Nr 327, ul. Radomska w Warszawie. W 2000 roku program w angielskiej wersji językowej został zakupiony przez w/w Szkołę i Centrum Komunikacji Ośrodek Bliss`a (Zarząd Główny TPD). Jest wykorzystywany do pracy z dziećmi niemówiącymi, które porozumiewają się przy pomocy symboli Bliss`a. Przetłumaczono bazę danych na język polski i zaczęto stosować program w praktyce i codziennej pracy nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych uczniów.

Istnieje potrzeba udostępnienia tego narzędzia również w polskiej wersji językowej. Zastosowanie całego programu lub jego poszczególnych części przez użytkowników symboli Bliss`a może zwiększyć ich szanse na porozumiewanie się z otoczeniem i pomóc w miarę niezależnie funkcjonować we własnym otoczeniu.

Autor: Marzena Mieszkowicz - neurologopeda