poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

„Domowa Klinika Rehabilitacji” multimedialny pakiet oprogramowania do wstępnej diagnozy i terapii logopedycznej

Oprogramowanie » „Domowa Klinika Rehabilitacji” multimedialny pakiet oprogramowania do wstępnej diagnozy i terapii logopedycznej

Na polskim rynku wydawniczym jest coraz więcej cennych programów o charakterze edukacyjnym, ale wciąż brakuje programów o charakterze diagnostyczno-stymulacyjnym. Pakiet, prezentowanego w moim Poradniku, niezwykle przydatnego w praktyce logopedycznej oprogramowania został opracowany w latach 1998-2004 przez zespół specjalistów w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie. Obecnie tylko tam można te materiały zamówić (zestaw 12 płyt CD). „Domowa Klinika Rehabilitacji” adresowana jest nie tylko do terapeutów mowy. Z oprogramowania mogą korzystać nauczyciele, inni terapeuci zajmujący się komunikacją językową dziecka, a przede wszystkim rodzice dzieci z uszkodzeniami narządu słuchu. Wiele testów, gier, programów oferowanych w zestawie można stosować w pracy również z innymi dziećmi (słyszącymi), gdy zachodzi potrzeba oceny i wspomagania rozwoju mowy. Do jakich działań opracowany został pakiet „Domowej Kliniki Rehabilitacji” omówię, opisując zawartość poszczególnych płyt CD.

Idea, informacje, ćwiczenia
płyta CD nr 1

Materiał zawarty na płycie nr 1 ma charakter informacyjny. Jest poświęcony idei „Domowej Kliniki Rehabilitacji”, zawiera najbardziej istotne informacje na temat tego, od czego zależy powodzenie w rehabilitacji dziecka z uszkodzonym narządem słuchu oraz gdzie można poszukiwać wiedzy przydatnej do wprowadzenia w życie idei proponowanej przez zespół Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. Rodzice dzieci z uszkodzonym narządem słuchu będą mieli okazję sprawdzić swoją wiedzę na temat prawidłowości rozwoju mowy i języka dziecka oraz samego procesu rehabilitacji w formie ćwiczeń opracowanych na podstawie Poradnika „Listy o wychowaniu dziecka z wadą słuchu” pod redakcją Joanny Kosmalowej, wydanego w 2001 r. przez Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Człowiek-Człowiekowi”. Znajdą także podstawowe ćwiczenia do usprawniania funkcji oddechowej i artykulacyjnej dziecka. Zawartość płyty obejmuje następujące tematy:

1. Idea Domowej Kliniki Rehabilitacji
2. Trochę teorii
3. Prezentacje
4. Ćwiczenia
5. Wydawnictwa
6. Informacje (adresy, strony internetowe, konsultacje on-line)

Rehabilitacja osób z wadami słuchu - poradnik encyklopedyczny
płyta CD nr 2

Zawartość treściowa poradnika encyklopedycznego jest zbiorem najważniejszych zagadnień będących kompendium wiedzy potrzebnej w tej dziedzinie. Zagadnienia zgrupowane są w sześciu głównych grupach tematycznych:

1. Wady słuchu u dzieci (przyczyny, wykrywanie różnymi rodzajami metod, budowa ucha, protezowanie różnymi rodzajami protez słuchowych - aparaty słuchowe, implanty ślimakowe, konsekwencje uszkodzenia narządu słuchu).
2. Rozwój dziecka z uszkodzonym narządem słuchu na tle norm rozwojowych (integracja wielozmysłowa, rozwój poznawczy, ruchowy, emocjonalny, społeczny, rozwój mowy).
3. Metody terapii i stymulacji dziecka z uszkodzonym narządem słuchu (przegląd metod: metody oparte o język foniczny i rozwijające mowę i język, fonogesty, metody oparte o kod manualny. W tym rozdziale znajduje się także: opis artykulacji samogłosek i spółgłosek wraz z ćwiczeniami artykulacyjnymi i usprawniającymi narządy mowy, określenie, czego może dotyczyć pomoc specjalistów wraz ze spisem placówek rehabilitacyjnych oraz standardy w rehabilitacji.
4. Wychowanie (możliwości rozwoju dziecka, rola rodziny i jej problemy, postawy rodziców, wymagania stawiane dziecku, rola zabawy i zasady organizacji zabaw).
5. Kształcenie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu (także spis placówek edukacyjnych dla dzieci z uszkodzonym narządem słuchu).
6. Zagadnienia uzupełniające (literatura, pomoce dydaktyczne, pomoc prawna).

Program rozwijania i oceny odbioru słuchowego dźwięków otoczenia i mowy
płyta CD nr 3

Program przeznaczony jest dla rodziców i terapeutów pracujących z dzieckiem z wadą słuchu. Opracowany został na podstawie zestawu testów percepcyjnych międzynarodowego programu sprawdzającego postępy w rozwoju mowy i języka dzieci z implantami ślimakowymi. Przy pomocy tego programu można prowadzić trening słuchowy mający na celu rozwinięcie funkcji słuchowych dziecka, co w konsekwencji ma przynieść efekt w postaci mowy i języka. Program wyposażony jest w formularze, które ułatwiają zbieranie informacji oceniających postępy dziecka na tym polu. Na płycie umieszczone są także dwa kwestionariusze, które mają na celu nauczyć rodziców systematycznej obserwacji postępów czynionych przez dziecko w odbiorze dźwięków (mowa bierna) oraz w wypowiadaniu się (mowa czynna). Zadania programu ułożone są zgodnie z zasadą stopniowania trudności, od najłatwiejszych do coraz trudniejszych. Osoby korzystające z propozycji zawartych na płycie mogą modyfikować proponowane zadania poprzez zmianę rysunków i materiału językowego (dopasowując go do zasobu słownictwa dziecka), przestrzegając jednak zasad, według których zostały one skonstruowane. Cały zestaw zadań (zwłaszcza obrazków), po wydrukowaniu może być tzw. pomocą papierową w pracy z dzieckiem w domu rodzinnym.

Poprzez słuchanie do słowa
płyta CD nr 4

Płyta zawiera program wychowania słuchowego („w pigułce”). Rodzice uświadamiając sobie poszczególne etapy rozwoju słuchowego (wykrywanie, różnicowanie, rozpoznawanie i rozumienie dźwięku) mogą skuteczniej pracować z dzieckiem według zasady „słuchaj i patrz”. Nagrania dźwiękowe ilustrujące różne cechy dźwięków mogą stanowić podstawę do wspaniałej zabawy a zarazem nauki ich rozróżniania. Na płycie znajduje się także opis, jak przygotować dziecko do badania audiometrycznego.

Wspomaganie rozwoju mowy i umiejętności komunikacyjnych dziecka z wadą słuchu
płyta CD nr 5

Zawartość płyty stanowi wybór materiałów metodycznych dla rodziców, mających na celu:

• z jednej strony przekazać im zakres potrzebnej wiedzy o prawidłowościach i odstępstwach w poszczególnych okresach rozwoju mowy,
• z drugiej zaś, wyposażyć w odpowiednie propozycje ćwiczeń, które zastosowane w zabawie mogą doprowadzić do wzbogacenia słownictwa i budowania poprawnego dialogu w sytuacji rozmowy z dzieckiem. Materiał obrazkowy może posłużyć do uatrakcyjnienia ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Historyjki obrazkowe pomogą wypełnić to trudne zadanie, jakim jest nabywanie i rozwijanie: mowy biernej (by dziecko rozumiało to, co do niego mówimy) oraz mowy czynnej (by dziecko mogło samodzielnie wypowiadać się).

Ocena wymowy dziecka
płyta CD nr 6

„Ocena wymowy dziecka” przygotowana została z myślą o logopedach pracujących z małymi dziećmi, w tym także z dziećmi z wadami słuchu. Jest to proste narzędzie do badania i oceny wymowy dziecka począwszy od trzeciego roku życia. Posługiwanie się nim może w znaczny sposób ułatwić i uatrakcyjnić pracę logopedy. Program ponadto zapisuje wyniki i oblicza procenty nieprawidłowych realizacji poszczególnych fonemów we wszystkich pozycjach w wyrazie (w nagłosie, śródgłosie i wygłosie). Wyniki można wydrukować wraz z metryką dziecka, co może uzupełniać jego dokumentację i sprawdzać postępy, jednocześnie wyznaczając program terapii. Konstrukcja płyty jest następująca: w odpowiednich częściach umieszczone są zagadnienia teoretyczne dotyczące rozwoju mowy dziecka, kryteriów oceny wymowy i klasyfikacji wad wymowy. Szczegółowa instrukcja ułatwia korzystanie z programu zawartego na płycie. Program składa się z dwóch zadań:

1. Nazywanie obrazków - (161 obrazków).
2. Powtarzanie za lektorem słów - (91 obrazków).

W każdym z tych zadań logopeda oceniający wymowę dziecka może zaznaczyć fonem, który został zrealizowany niepoprawnie. Wadliwe realizacje mogą być zakwalifikowane jako deformacja, substytucja lub elizja. Komputer oblicza wyniki, które można wydrukować. Bawiąc się z dzieckiem przy użyciu tego programu, logopeda może osiągać różnorodne cele terapeutyczne, mając jednocześnie narzędzie usprawniające i ułatwiające pracę. Z bogatego materiału obrazkowego zawartego na płycie mogą korzystać także rodzice, rozwijając mowę bierną i czynną dziecka poprzez zabawę z komputerem w domu. Mogą także śledzić postępy w kształtowaniu się wymowy dziecka.

Ocena percepcji mowy u dzieci z wadami słuchu
płyta CD nr 7

Percepcja wypowiedzi mówionych u dzieci z uszkodzeniami narządu słuchu odbywa się zarówno drogą słuchową jak i wzrokową. Jeden z tych kanałów percepcyjnych pełni zazwyczaj rolę wiodącą. Materiał filmowy (i dźwiękowy) zawarty na płycie ma służyć ocenie możliwości percepcji fonemowej u dziecka w trzech sytuacjach:

• dziecko jednocześnie słyszy dźwięki i widzi twarz osoby mówiącej (słuchanie i czytanie z ust),
• dziecko tylko widzi twarz (czytanie z ust),
• dziecko tylko słyszy dźwięki.

Oceniając liczbę prawidłowo odtwarzanych głosek w poszczególnych sytuacjach percepcyjnych możemy porównać odbiór mowy drogą słuchowo-wzrokową, wyłącznie wzrokową, wyłącznie słuchową. Możemy także oceniać percepcję mowy w aparacie słuchowym (w implancie) i bez aparatu słuchowego (implantu). Pozwala to na odpowiedni dobór ćwiczeń rozwijających komunikację językową dziecka z wadą słuchu. Program jest w dwóch wersjach: dla dzieci młodszych i starszych (różniące się fonetycznie i leksykalnie). Obejmuje percepcję słów trzy-, cztero- i pięciogłoskowych. Wykorzystano słowa najczęściej pojawiające się w języku dzieci słyszących.

Onomatopeje - badanie, stymulacja i terapia prozodii mowy
płyta CD nr 8

„Onomatopeje” (narzędzie) - to kwestionariusz do badania wrażliwości na cechy prozodyczne mowy oraz zestaw materiałów językowo-obrazkowych do działań stymulacyjno-terapeutycznych wraz z propozycjami ćwiczeń. W profilaktyce logopedycznej „Onomatopeje” mogą być wykorzystywane do kształtowania i rozwijania różnych funkcji mowy. W terapii - przeznaczone są dla dzieci wymagających oddziaływań ze względu na opóźniony rozwój mowy. Narzędzie to jest szczególnie polecane dla dzieci, u których uszkodzenie narządu słuchu nastąpiło przed opanowaniem mowy (prelingwalnie) oraz dla dzieci ogłuchłych (postlingwalnie) - po opanowaniu mowy, wymagających treningu słuchowego w sytuacji zaopatrzenia ich w klasyczny aparat słuchowy lub wszczep ślimakowy.

„Onomatopeje” jest to narzędzie mające charakter zarówno diagnostyczny jak i stymulacyjno-terapeutyczny. Dodatkową korzyścią, jaką można osiągnąć wykorzystując to narzędzie, jest ułatwienie pacjentowi nawiązania kontaktu z logopedą, a rodzicom zabaw z dzieckiem. Dziecko uczy się zachowywać w sposób zadaniowy. Rodzice natomiast uzmysławiają sobie i poznają w sposób praktyczny cechy dźwięków, na jakie winni zwracać uwagę realizując wychowanie słuchowe lub prowadząc trening słuchowy. Część stymulacyjno-terapeutyczna „Onomatopei” przeznaczona jest do ćwiczeń. Może być wykorzystywana w różnorodny sposób w zależności od pomysłowości i inwencji logopedy oraz założonego celu działań. Obejmuje ona, podobnie jak część diagnostyczna, 20 odpowiednio wyselekcjonowanych i pogrupowanych w pary onomatopei zilustrowanych obrazkami oraz dwie plansze pt. „takie same” i „różne”. Zestaw onomatopei jest inny aniżeli w części diagnostycznej, ale odpowiada tym samym dziesięciu wcześniej wymienionym zjawiskom językowym. Ćwiczenia prowadzone w ramach treningu i wychowania słuchowo-werbalnego z wykorzystaniem zaproponowanego materiału mogą dotyczyć budowania sprawności percepcyjnych lub realizacyjnych, a ich dobór zależy od wcześniej określonych możliwości pacjenta.

Ocena i usprawnianie motoryki narządów mowy
płyta CD nr 9

Motoryka narządów artykulacyjnych warunkuje prawidłową artykulację dźwięków mowy. Jej zaburzenie może być dodatkowym czynnikiem wpływającym na nieprawidłowy rozwój wymowy dzieci z uszkodzeniami narządu słuchu. Program „Ocena i usprawnianie motoryki narządów mowy” przeznaczony jest zarówno dla dzieci młodszych, jak i starszych. Celem jest pomoc rodzicom i opiekunom w ocenie motoryki narządów artykulacyjnych dziecka, a służy temu pierwsza część programu - test, który zawiera próby pozwalające na ocenę sprawności ruchowej: języka, warg, żuchwy i podniebienia miękkiego. Próby oprócz instrukcji słownej ilustrowane są nagraniami wideo. W przypadku stwierdzenia problemów w zakresie motoryki, w drugiej części programu, jest do dyspozycji przykładowy zbiór ćwiczeń usprawniających motorykę narządów artykulacyjnych (przede wszystkim języka i warg). Oprócz ćwiczeń motorycznych zalecane są także ćwiczenia kinestezy (czucia ruchu) ważne z punktu widzenia rozwijania kontroli artykułowania dźwięków mowy.

Sprawdzian 12 dźwięków z otoczenia oraz 6 dźwięków mowy
płyta CD nr 10

Dźwięki z otoczenia są tymi sygnałami dźwiękowymi, których rozpoznawanie i rozumienie daje z jednej strony poczucie bezpieczeństwa, z drugiej zaś możliwość adekwatnego reagowania na różnorodne sytuacje. Do sprawdzianu wybrano 12 dźwięków, które można podzielić na sześć kategorii: instrumenty, głosy zwierząt, pojazdy, zjawiska przyrodnicze, dźwięki wydawane przez różne urządzenia domowe, odgłosy ludzkie. Przy pomocy różnych kombinacji dźwięków można prowadzić zabawy z dzieckiem i uczyć je rozumienia tych przydatnych w życiu zjawisk dźwiękowych. Można także ocenić postępy, jakie czyni dziecko w rozwoju umiejętności słuchowych. Płyta zawiera także nagrania 6 dźwięków mowy, które obejmują cały zakres częstotliwości ważnych dla jej rozwoju. Są to trzy samogłoski: a, u, i oraz trzy spółgłoski: m, s, sz. Dźwięki te skojarzone są z odpowiednimi obrazkami, aby nauka ich rozpoznawania mogła odbywać się poprzez zabawę. Przy pomocy tego zestawu dźwięków można w prosty sposób sprawdzić funkcjonowanie aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego (dziecko w zależności od umiejętności ma za zadanie powtórzyć lub wskazać usłyszane dźwięki na obrazku).

Jeżdżą, latają, pływają...
płyta CD nr 11

Jest to gra edukacyjna, która pozwala opanować dziecku pojęcia językowe odnoszące się do różnego rodzaju pojazdów, z jakimi ma okazję zetknąć się w różnych sytuacjach życiowych. Pojazdy te poruszają się po różnych drogach - wodnej, lądowej lub powietrznej. Służą też różnym celom; mogą przewozić pasażerów lub różnorodne towary. Jedne z nich mają silniki, inne poruszane są siłą mięśni człowieka, jeszcze inne wykorzystują siłę wiatru i prądy powietrzne. Wszystkie jednak są ważnymi elementami rzeczywistości. I budzą wielkie zainteresowanie dzieci. W grze dziecko znajdzie wiele sposobów na poznawanie pojazdów, ich nazw i funkcji. Kilkanaście rodzajów zabaw-ćwiczeń pozwoli na doskonalenie wiedzy i umiejętności zarówno w zakresie rozumienia pojęć językowych i dopasowywanie ich do ilustracji, jak również stworzy warunki do różnego rodzaju operacji na samych konstrukcjach językowych - tworzenie wyrażeń, zwrotów i zdań. Zgromadzony na płycie materiał ilustracyjny i językowy może być też okazją do wielu rozmów o świecie i do wielu odkryć.

Dzieciom życzymy wielu takich odkryć. Wszystkim użytkownikom - dzieciom, rodzicom nauczycielom oraz terapeutom mowy życzymy radości w zabawie i satysfakcji z poszerzania dziecięcych kompetencji językowych.

Składnia - budowa zdania pojedynczego
płyta CD nr 12

Program „Składnia - budowa zdania pojedynczego” kierowany jest do tych dzieci niesłyszących i innych, które posługą się wyrazami, potrafią już czytać i pisać, mają jednak trudności z łączeniem wyrazów w wypowiedzenia. Nie jest w związku z tym wymagane restrykcyjne dookreślenie grupy wiekowej adresatów. Są to na pewno dzieci w starszym wieku przedszkolnym lub młodszym szkolnym.

Płyta zawiera zestaw ćwiczeń składniowych kształcących umiejętności budowy zdania pojedynczego w oparciu o podstawową leksykę związaną z bliskim każdemu dziecku kręgiem tematycznym: człowiek, ubrania i przedmioty codziennego użytku, dom i jego urządzenie, posiłki i życie rodzinne. Proponowane ćwiczenia dotyczą następujących zagadnień:

1. Budowa związku głównego (podmiot - orzeczenie);
2. Budowa związku zgody;
3. Budowa związku rządu;
4. Schemat zdania pojedynczego.

Poszczególne zadania są skonstruowane w taki sposób, aby dziecko mogło również samodzielnie pracować, bez pomocy logopedy, czy opiekuna. Polecenia są sformułowane w sposób prosty, a sposób postępowania ściśle dookreślony. Gwarantem poprawności wykonywania ćwiczeń jest pojawienie się na monitorze określonej nagrody. Dziecko może samo uczyć się, kilkakrotnie wykonując ćwiczenia w oparciu o metodę prób i błędów.

Rozpowszechnianiem oprogramowania zajmuje się Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz