poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

Jąkanie - definicje, rodzaje, reakcje fizjologiczne

Zaburzenia mowy » Rozpoznanie i terapia » Jąkanie - definicje, rodzaje, reakcje fizjologiczne

Jąkanie jest zjawiskiem dynamicznym, zmieniającym się wraz z rozwojem osoby jąkającej się. Niepłynność mówienia może być podobna u dziecka, młodzieńca i jednostki dorosłej, ale reakcje na nią bywają różne - ta sama niepłynność mówienia, a różne osoby jąkające się.

Natura jąkania

Jąkanie najczęściej oznacza powtarzanie, wydłużanie elementów wypowiedzi (dźwięków, głosek, sylab, słów) lub występowanie bloków („zacinanie się” bez wydawania żadnego dźwięku); obejmuje też wypowiadanie dodatkowych dźwięków lub słów (wtrąceń, słów „wytrychów”, mających pomóc wystartować z wypowiedzią lub przejść płynnie dalej). Jąkanie jest zwykle rozpoznawane jako usilna próba wydobywania z siebie słów - w odróżnieniu od niepłynności mówienia, której doświadczamy wszyscy, a która oznacza wahanie się i powtórzenia.

Część jąkających się osób unika wypowiadania trudnych słów - to jeden ze sposobów ukrywania niepłynności mowy. Unikanie słów i wycofywanie się z aktywności mówienia w wybranych sytuacjach stanowi ważny aspekt jąkania.

Jąkanie często porównuje się do góry lodowej, której wierzchołek wystaje ponad powierzchnię, podczas gdy cała ogromna jej reszta pozostaje ukryta pod wodą. Większość jąkających się podziela opinię, że dla nich o wiele więcej dzieje się pod powierzchnią, czego pozostali ludzie sobie nie uświadamiają. Te ukryte aspekty jąkania obejmują różne formy wycofywania się z aktywności społecznej, co powoduje lęki (logofobie), przeczuwanie pojawienia się niepłynności oraz inne negatywne odczucia związane z jąkaniem, takie jak: frustracja, złość, smutek, zakłopotanie, zmieszanie, wstyd, zażenowanie, napięcie, utratę pewności siebie oraz wiary we własne możliwości.

Definicje jąkania

Jąkanie jest różnie definiowane (tulmy, 1975; Chęciek, 1993; Woźniak, 1993). Dotąd nie rozstrzygnięto, czy jest to:

• objaw czy zespół objawów (syndrom),
• choroba czy jej symptom,
• nerwica czy jej objaw,
• zaburzenie komunikacji słownej czy wyuczone zachowanie werbalne.

Za najbardziej charakterystyczne można uznać ujęcia, zgodnie z którymi jąkanie to:

• zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych,
• niepłynność mówienia wynikająca z niezgodności (dyskoordynacji) ruchów mięśni aparatu mowy, której mogą towarzyszyć reakcje lękowe oraz nadmierne napięcie mięśniowe;
• przerwa w mówieniu, w czasie której jąkający się wie, co chce powiedzieć, ale nie może tego uczynić z powodu mimowolnego powtarzania, przeciągania lub blokowania głosek lub sylab;
• zaburzenia płynności ekspresji słownej, charakteryzującej się mimowolnym, słyszalnym lub cichym powtarzaniem lub przedłużaniem głosek lub sylab, która to niepłynność występuje okresowo i nie podlega kontroli;
• wyuczone, błędne, mimowolne zachowanie werbalne (za: Ingham, Andrews, 1973; Grzybowska, 1987);
• wszystko, co robi jąkający się, aby mówić płynnie (za: Weiss, 1964);
• zaburzenie komunikacji słownej (za: Zaleski, 1996);
• zachowanie postrzegane jako jąkanie przez wiarygodnego obserwatora, który pozostaje we względnej zgodności opinii z innymi obserwatorami (za: Bloodstein, 1981).

Przytoczone definicje mają charakter opisowy. Wskazują na objawy lub przyczyny jąkania. Symptomy są lepiej określone niż przyczyny, które mają z kolei swoje przyczyny. Twierdzi się, że niepłynność mówienia jest spowodowana dyskoordynacją ruchów mięśni aparatu mowy. Co jednak jest przyczyną tej dyskoordynacji? Na ten temat istnieje wiele teorii i spekulacji. Perkins (1990) wskazuje na zależność między teorią, definicją a, terapią jąkania. Teoria uzasadnia definicję, a to, co jest w niej akcentowane, wyznacza główny kierunek terapii. Jeśli mówimy, że jąkanie jest nerwicą, wówczas podstawową metodą leczenia jest psychoterapia; jeśli jąkanie jest patologiczną niepłynnością mówienia, wówczas zasadniczą metodą terapii jest trening płynności mówienia.

Właściwie nie ma ścisłej granicy między mówieniem płynnym a niepłynnym. Istnieje niewielka nadzieja, że badania neurofizjologiczne lub akustyczne wykryją nieprawidłowości, które wreszcie określą, czym jest jąkanie. Na podstawie dotychczasowych badań udało się jedynie ustalić, że:

• mówienie płynne jąkających się nie jest wcale tak płynne (Adams, 1981);
• trudno dokładnie sprecyzować, gdzie u dzieci kończy się zwykła niepłynność mówienia, a rozpoczyna jąkanie (Johnson, 1959);
• lokalizacja objawów niepłynności u jąkających się i nie jąkających się jest podobna (Tarkowski, 1992);
• możliwe jest wyodrębnienie grupy nie jąkających się, która mówi mniej płynnie niż określona grupa jąkających się (Bloodstein, 1990). Tak więc, nie w samej niepłynności mówienia należy szukać istoty jąkania.

W definiowaniu jąkania krzyżują się 4 kryteria opisu i identyfikacji tego zaburzenia:

• iingwistyczne,
• fizjologiczne,
• psychologiczne,
• socjologiczne.

Lingwistyczne ujęcie jąkania koncentruje się na opisie objawów, niepłynności mówienia. Kaczmarek (1981) określa jąkanie jako zaburzenie mowy w płaszczyźnie suprasegmentalnej (akcent, rytm, melodia). Szymczak (1978) widzi w nim „wadę wymowy polegającą na przerywaniu pośrodku sylab, słów, zdań i powtarzaniu głosek, zaciąganiu się i zmianie natężenia głosu bez intencji mówiącego, także mówienie niepłynne”. Zdaniem Woźniaka (1993) w jąkaniu definiowanym jako niepłynność mówienia dominują zjawiska fonetyczne związane z zakłóceniami:

• tempa mówienia, tj. liczby głosek wypowiadanych w jednostce czasu (norma: 5-10 głosek na sekundę);
• iloczasu, tj. długością trwania głosek (norma dla głoski zwarto-wybuchowej wynosi 0,11-0,12 s lub nieco dłużej);
• rytmu mówienia, tj. cyklicznego powtarzania się identycznych procesów, połączonych w jedną całość szczytem dynamicznym;
• koartykulacji, tj. przechodzenia jednej artykulacji w drugą i ich wzajemnego nakładania się;
• melodii, tj. form intonacyjnych charakterystycznych dla zdań twierdzących i pytających (kadencja, antykadencja).

Fizjologiczne (medyczne) definicje jąkania wskazują na jego patomechanizm lub przyczyny. Już od czasów Ołtuszewskiego (1893) lekarze łączą to zaburzenie ze spastycznymi ruchami mięśni aparatu mowy. Zdaniem Pruszewicza (1993) jąkanie cechuje rozpad koordynacji wszystkich ruchów uczestniczących w mowie. Nie jest ono chorobą, lecz objawem chorobowym, występującym w różnych schorzeniach układu nerwowego, podobnie jak kaszel jest symptomem rozmaitych schorzeń dróg oddechowych (Mitrinowicz, 1952).

Psychologiczne definicje jąkania opisują reakcje indywidualne na niepłynność mówienia oraz próbują określić sylwetkę osoby jąkającej się. Van Riper (1964) przedstawił, w celu dokonania jej opisu, następujący wzór:

Z podanego wzoru wynika, że jąkanie jest wprost proporcjonalne do kary, lęku, frustracji, wrogości, poczucia winy, stresu komunikacyjnego, obawy przed wypowiadaniem określonych głosek lub wyrazów, a odwrotnie proporcjonalne do pewności siebie i płynności mówienia. Woolf (1967) uprościł wzór Van Ripera do następującej postaci:

Zdaniem Woolfa najważniejszym składnikiem jąkania jest fakt oczekiwania na jego mimowolne wystąpienie. Jąkający się przygotowuje się do większości wypowiedzi, podczas gdy osoba nie jąkająca się po prostu zaczyna mówić. Osoba jąkająca się traktuje mowę jako egzamin, a nie formę komunikacji. Przed tym sprawdzianem „wypala się” psychicznie. Wykonuje niepotrzebne, zazwyczaj ukryte, ruchy, grymasy, pozy. Mimo tych przygotowań mówi niepłynnie. Zaczyna walczyć o płynność, ale zamiast uspokoić się, coraz bardziej denerwuje się, zamiast przeczekać blok w mówieniu, próbuje dobrnąć do końca wypowiedzi, zamiast opanować się, traci kontrolę nad aktem mówienia i towarzyszącymi współruchami. Ponosi porażkę, którą zapamiętuje. Unika sytuacji grożących powtórzeniem się niepłynności. W społecznym ujęciu jąkanie jest zaburzeniem komunikacji międzyludzkiej (Nęcki, 1996). Obniża ono językową sprawność społeczną, sytuacyjną i pragmatyczną (Grabias, 1996). Zakłóca interakcje społeczne. Kiedy nadawca jąka się, słuchacz nie wie często, jak ma się zachować. Próbuje pomóc jąkającemu się i sam nieświadomie napina mięśnie. Nie wie, czy patrzeć jąkającemu w oczy, czy też odwrócić wzrok i nie obserwować jego kłopotów w mówieniu. Niepokój i dezorientacja słuchacza może udzielić się jąkającemu. W efekcie ich interakcje zostają zakłócone na wiele sposobów.

Próba podania definicji powstałej w wyniku połączenia omówionych kryteriów definiowania jąkania przedstawia się następująco:

Jąkanie jest niepłynnością mówienia, spowodowaną nadmiernymi skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych lub artykulacyjnych, której to niepłynności towarzyszą różnorodne reakcje indywidualne lub społeczne, zakłócające komunikację międzyludzką.

Rodzaje jąkania

Klasyfikacja jąkania jest ciągle dyskutowana. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podziału. Można wskazać na 3 podstawowe kryteria: fizjologiczne, lingwistyczne, psychologiczne.

Fizjologia jąkania próbuje ustalić jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:

• jąkanie kloniczne, w którym przeważają skurcze kloniczne,
• jąkanie toniczne, w którym przeważają skurcze toniczne,
• jąkanie kloniczno-toniczne, w którym nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane.

Wymienione skurcze mogą lokalizować się w:

• układzie oddechowym i wówczas rozpoznajemy jąkanie oddechowe, - układzie fonacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie fonacyjne;
• układzie artykulacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie artykulacyjne.

Najczęściej skurcze spastyczne umiejscawiają się w dwóch lub trzech układach jednocześnie i wtedy rozpoznajemy jedną z postaci jąkania mieszanego, np. jąkanie oddechowe-fonacyjne, fonacyjno-artykulacyjne lub oddechowe-fonacyjne-artykulacyjne.

Kombinacji rodzajów spastycznych skurczów i ich lokalizacji w aparacie mowy jest wiele. Wobec tego i szczegółowych postaci jąkania jest dużo. Występują one rzadko w czystej formie. Najczęściej obserwujemy postacie mieszane jąkania. Więcej na ten temat w dziale Zaburzenia mowy > Klasyfikacja.

Klasyfikując jąkanie na płaszczyźnie lingwistycznej bierzemy pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia. Bluemel (1930; za: Yairi, 1983) jako pierwszy wyróżnił:

• jąkanie pierwotne, w którym dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi;
• jąkanie wtórne, w którym - poza powtarzaniem - pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi.

Powtarzanie sylab stanowi łagodniejszą formę niepłynności niż przeciąganie głosek. Tak uważają specjaliści, wbrew potocznej opinii na ten temat. Przeciętni słuchacze traktują powtarzanie jako objaw jąkania, zaś przeciąganie biorą za symptom tzw. „zacinania”. Rodzice często mówią: „Dziecko kiedyś jąkało się, a teraz tylko zacina się”, co należy rozumieć, że dziecko kiedyś powtarzało, a obecnie przeciąga. Wielokrotne powtarzanie sylab jest bardziej natarczywe niż chwilowe przeciąganie. Ponadto zacinanie się jest pojęciem mniej pejoratywnym niż jąkanie. Nic dziwnego, że rodzice chętniej posługują się tym pierwszym terminem niż drugim. Specjaliści powinni być szczególnie wyczuleni na zacinanie się czyli przeciąganie, świadczące zawsze o pogłębianiu się jąkania.

Zdaniem psychologów oraz terapeutów mowy pojawienie się lęku przed mówieniem (logofobia) stanowi kluczowy moment w rozwoju jąkania. Dlatego wyróżniają oni:

• jąkanie preneurotyczne (bez logofobii),
• jąkanie neurotyczne (z logofobią).

Problem sprawia ustalenie momentu uświadomienia sobie niepłynności mówienia, które może wystąpić już u bardzo małych dzieci, rozpoznających błędy językowe. W związku z tym z dużą ostrożnością należy przyjąć podział jąkania na:

• jąkanie nieuświadomione,
• jąkanie uświadomione.

Logofobia jest zawsze uświadomiona i należy ją odróżnić od lęku, którego źródła są nieznane. Strach przed mówieniem jest procesem rozwijającym się stopniowo. Dziecko wie, że jąka się, ale przez pewien okres może mówić bez obaw. Mogą pojawić się one na skutek nieprawidłowych reakcji indywidualnych i społecznych.

Istotny dla praktyki podział jąkania przedstawiła Engiel. Wyróżniła ona:

• Jąkanie przy „starcie mowy”
• na wydechu, gdy impuls do mówienia jest zbyt wczesny w stosunku do początku wydechu;
• na bezdechu, gdy mówienie rozpoczyna się, zanim nastąpi wdech;
• na „stopie”, gdy „falstart” nastąpił w czasie pauzy między wdechem a wydechem.
• Jąkanie w toku mowy

Pierwszy rodzaj jąkania występuje w momencie rozpoczęcia wypowiedzi, zaś drugi - w trakcie mówienia.

Jest rzeczą niewątpliwą, że w przypadku jąkania mamy do czynienia nie tylko z niepłynnością mówienia, ale także i z reakcjami jej towarzyszącymi. Można zatem przyjąć, że jąkanie jest funkcją niepłynności mówienia i reakcji jej towarzyszących, co wyraża następujący wzór:

Niepłynność mówienia dzieli się na zwykłą i patologiczną. Reakcje jej towarzyszące mogą być indywidualne (psychiczne), społeczne i fizjologiczne. A zatem:

Reakcje fizjologiczne, psychiczne i społeczne mogą być pozytywne lub negatywne. W związku z tym:

J = f:

A zatem, jąkanie jest wprost proporcjonalne do niepłynności patologicznej i reakcji negatywnych, a odwrotnie proporcjonalne do niepłynności zwykłej i reakcji pozytywnych.

Van Riper (1984) i Wintage (1982) są przekonani, że jąkanie zawiera więcej niż jeden typ niepłynności mówienia. Rozwijając ten pogląd należy zauważyć, że jest ona faktem uniwersalnym, pojawiającym się u przeciętnego mówcy w każdym wieku.
Niepłynność mówienia jest traktowana najczęściej jako objaw lub zespół objawów (syndrom). Można rozważać także model, w którym jedna niepłynność jest przyczyną drugiej.

Stosując kryterium lingwistyczne można wyróżnić:

• niepłynność prostą, kiedy występuje jeden objaw niepłynności mówienia;
• niepłynność złożoną, kiedy występuje kilka objawów niepłynności mówienia.

Podstawowe objawy niepłynności mówienia to:

• powtarzanie głosek (m-m-m-mama), sylab (ma-ma-mama), słów (mama - mama poszła), części zdań (mama poszła - mama poszła do sklepu),
• przeciąganie głosek (mmmmmama),
• blokowanie (m...ama poszła), - embolofazje (yyy, eee),
• pauzy (momenty ciszy),
• rewizje (mama poszedł...,szła do sklepu),
• tachylalia (zbyt szybkie mówienie),
• bradylalia (zbyt wolne mówienie),
• dysrytmia (nierytmiczne mówienie).

Objawy te mogą występować:

• w formie izolowanej (oddzielnie od siebie, z przerwami wypełnionymi płynnie wymawianymi głoskami);
• w formie łącznej (tzw. zlepki, tzn. kilka objawów niepłynności mówienia występuje obok siebie).

Niepłynność mówienia nie jest zjawiskiem jednorodnym stąd wyróżnia się następujące jej rodzaje:

• niepłynność semantyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej informacji do drugiej. Objawami tej niepłynności mówienia są: pauzy, powtarzanie i embolofazje, których główną funkcją jest w tym przypadku uzyskanie przez nadawcę czasu na zastanowienie się lub przypomnienie;
• niepłynność syntaktyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej struktury składniowej do drugiej. Objawami tej niepłynności mówienia są rewizje oraz powtarzanie spójników;
• niepłynność artykulacyjną, czyli trudności w swobodnym przejściu od jednej artykulacji do drugiej. Objawami tej niepłynności mówienia są: powtarzanie, przeciąganie, blokowanie, dysrytmia.

Zgodnie z kryterium fizjologicznym niepłynność mówienia można podzielić na:

• niepłynność spastyczną, występującą na skutek nadmiernych skurczów mięśni aparatu mowy,
• niepłynność niespastyczną, której nie towarzyszą takie skurcze.

Niepłynność semantyczna i syntaktyczna jest niepłynnością, niespastyczną, a niepłynność artykulacyjna - spastyczną lub niespastyczną.

Podstawowym kryterium różnicującym niepłynność mówienia zwykłą i patologiczną jest kryterium fizjologiczne. Niepłynność zwykła jest niespastyczna, natomiast niepłynność patologiczna jest spastyczna (za: Grzybowska, Tarkowski, 1987 r.).

Kryterium psychologiczne uwzględnia przede wszystkim świadomość niepłynności mówienia i logofobię. Można więc wyróżnić:

• niepłynność nieuświadomioną i nielogofobiczną,
• niepłynność uświadomiona, ale nielogofobiczną,
• niepłynność uświadomiona i logofobiczną.

Stosując kryterium socjologiczne niepłynność mówienia można podzielić na:

• niepłynność społecznie stałą,
• niepłynność społecznie zmienną.

Niepłynność mówienia społecznie stała występuje w każdej sytuacji i wobec każdej osoby. Natomiast niepłynność mówienia społecznie zmienna pojawia się w niektórych sytuacjach i wobec niektórych osób.

Jak widać niepłynność mówienia ma wiele postaci, ale najistotniejsze jest rozstrzygnięcie, czy jest to niepłynność:

• prosta czy złożona (nasilenie objawów),
• spastyczna czy niespastyczna (ustalenie przyczyn),
• lękowa czy bezlękowa (reakcja osoby na niepłynność).

Niepłynność mówienia zwykła jest niespastyczna, bez logofobii i na ogół prosta. Niepłynność patologiczna jest spastyczna, najczęściej z logofobią, i złożona.

Reakcje fizjologiczne

Na reakcje fizjologiczne towarzyszące niepłynności mówienia zwracają uwagę przede wszystkim lekarze (Mitrinowicz, 1952; Pruszewicz, 1993). Reakcje te obserwujemy w aparacie oddechowym, fonacyjnym lub artykulacyjnym. Towarzyszą im często współruchy zlokalizowane w różnych częściach ciała.

Zaburzenia oddechowe występujące u jąkających się to:

• dominacja segmentu piersiowego nad brzusznym;
• oddychanie asymetryczne (lewa i prawa strona przepony nie pracują zgodnie);
• zwiększona liczba oddechów w jednostce czasu;
• skrócenie fazy wydechowej, gdyż jest ona przerwana przez wdech, zanim zdąży się skończyć;
• brak regulacji ilości powietrza wychodzącego z płuc (cały zapas powietrza zostaje wyrzucony w momencie rozpoczęcia mówienia, aby już za chwilę wciągnąć powietrze do płuc);
• utrzymywanie się oddychania nosowego w czasie mówienia;
• brak koordynacji między ruchami oddechowymi a ruchami klatki piersiowej i powłok brzusznych.

Reakcje fonacyjne:

• silne zaciskanie strun głosowych, że jedna zachodzi na drugą, a z trudem wydobywający się głos jest twardy i eksplozyjny;
• gwałtowne ruchy krtani ku górze i ku dołowi oraz całej krtani ku przodowi;
• zaciskanie się tzw. strun rzekomych, leżących ponad strunami głosowymi tak, że głos nie może w ogóle się wydobyć; trwa to kilka sekund, po czym jąkający się wykonuje gwałtowny wdech lub kilka wdechów występujących po sobie;
• wydłużenie początku i zakończenia fonacji;
• wydłużenie czasu reakcji głosowej;
• dysfonia.

Reakcje artykulacyjne towarzyszące niepłynności mówienia mają postać:

• klonusa, tj. krótkiego, powtarzającego się skurczu mięśni języka, warg lub podniebienia miękkiego;
• tonusa, tj. wzmożonego, przedłużającego się skurczu języka; warg i podniebienia miękkiego;
• tremoru, tj. wzmożonego drgania języka, warg, podniebienia miękkiego lub podbródka;
• bloku spowodowanego zaciśnięciem warg lub silnym dociśnięciem języka do podniebienia miękkiego;
• nadmiernego napięcia wszystkich mięśni artykulacyjnych.

Reakcje neuromięśniowe, neurowegetatywne (współruchy)

Opisanym patologicznym reakcjom oddechowym, fonacyjnym i artykulacyjnym towarzyszyć mogą współruchy. Są to ruchy niezaangażowane bezpośrednio w akt mówienia. Mitrinowicz (1952) wyróżnia współruchy fizjologiczne (np. wysuwanie języka w czasie picia, zaciskanie powiek w czasie wysiłku) oraz współruchy patologiczne, tzn. zautomatyzowane, mimowolne ruchy występujące w całym ciele. Nad współruchami fizjologicznymi można zapanować, natomiast współruchy patologiczne wymykają się kontroli.

Tarkowski Z. za współruchy uznał wszystkie zbędne reakcje neurowegetatywne towarzyszące niepłynności mówienia.

Lokalizacja:

Głowa: odwracanie, wysuwanie głowy.

Twarz: marszczenie czoła, podnoszenie brwi, marszczenie brwi, przymykanie oczu, drganie policzków, drganie nozdrzy, zaciskanie warg, szerokie otwieranie i napinanie warg, wysuwanie języka, drganie języka, drganie podbródka, drganie żuchwy.

Szyja: napinanie mięśni szyi, drżenie bądź załamywanie się głosu.

Tors: zbędne ruchy torsu.

Ramiona: zasłanianie rękoma twarzy, potrząsanie ramionami, zaciskanie rąk, przebieranie palcami.

Nogi: tupanie, kołysanie się, przechodzenie z nogi na nogę.

Reakcje wegetatywne: czerwienienie się, blednięcie, pocenie się, oziębienie dłoni, przyśpieszone bicie serca.

Aby wyjaśnić dynamikę jąkania, należy prześledzić zarówno rozwój niepłynności mówienia, jak i rozwój reakcji jej towarzyszących w wieku przedszkolnym, szkolnym i dojrzałym.

Samo jąkanie nie jest problemem. Może (ale nie musi!) być przeszkodą w osiągnięciu celów indywidualnych lub społecznych. Na przykład jąkanie utrudnia, a raczej wręcz uniemożliwia wykonywanie pracy spikera radiowego, ale nie stanowi przeszkody dla pisarza lub informatyka.

Terapia

Terapia rozumiana jako sztuka rozwiązywania problemów osób jąkających się obejmuje:

• trening płynności mówienia,
• psychoterapię.

Od dawna postulowano integrację tych podejść terapeutycznych. Przykładowo:

Seeman uważa, że celem terapii jąkających się jest zmienienie ich osobowości i poprawa płynności mówienia, a to wymaga zastosowania metody kompleksowej, składającej się z psychoterapii, terapii logopedycznej i leczenia farmakologicznego.

Hesse zadał pytanie, jak najlepiej połączyć psychoterapię z treningiem płynności mówienia, gdyż oba te sposoby postępowania z osobami jąkającymi się są absolutnie konieczne i nie warto zastanawiać się, który z nich jest ważniejszy.

Schilling zauważył, że psychoterapia i terapia logopedyczna częściej są stosowane oddzielnie, a rzadko razem. Psychoterapeuta bardziej jest zainteresowany osobowością jąkającego się, logopeda zaś bardziej jest skoncentrowany na niepłynności mówienia. Do rzeczywistej współpracy między nimi dochodzi bardzo rzadko, co obniża efekt terapii.

Adamczyk zaleca łączenie treningu płynności mówienia i psychoterapii w metodzie Echo. Ale postulat ten jest rzadko realizowany w praktyce, gdzie dominują ćwiczenia logopedyczne.

Bochniarz twierdzi, że psychoterapeuci mają duże trudności w terapii osób jąkających się i skarżą się na małą jej efektywność; z kolei logopedzi mają duże opory przed stosowaniem elementów psychoterapii w leczeniu jąkających się.

UWAGA!

Opis metod, programów i technik stosowanych w terapii dzieci, młodzieży i dorosłych znajdziesz w dziale Metody - Programy; opis urządzeń elektronicznych - w dziale Pomoce > Instrumentarium, a programów komputerowych wykorzystywanych w terapii osób jąkających się - w dziale Wykorzystanie komputera.

Autor: Marzena Mieszkowicz - neurologopeda