poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

GIEŁKOT - mowa bezładna

Zaburzenia mowy » Rozpoznanie i terapia » GIEŁKOT - mowa bezładna

Giełkot jest mową bezładną, czyli mówieniem „bez ładu i składu”. Za giełkot uważa się:

• bardzo szybkie tempo mówienia (tachylalię), powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów;
• chaotyczny sposób językowego formułowania myśli.

Istotą giełkotu jest niewspółmierność między przeciętnymi lub wysokimi zdolnościami umysłowymi a niską sprawnością językową. Dysonans ten zakłóca komunikację słowną: mówca rozumie siebie, ale nie jest rozumiany przez otoczenie, jego sposób mówienia jest stresem nie dla niego, lecz dla słuchacza. Osoba z giełkotem jest najczęściej nieświadoma swojego problemu. Nic dziwnego, że rzadko z własnej inicjatywy zgłasza się do specjalisty. Nie ma jednolitego stanowiska w sprawie symptomatyki giełkotu, co utrudnia jego rozpoznanie. Próbę zweryfikowania podstawowych informacji o tym zaburzeniu mowy podjęli K. O. Louis, A. Hinzman i F. M. Hul (1985), którzy na podstawie literatury opracowali listę symptomów giełkotu obejmującą aż 64 pozycje. Na podstawie badań i opinii amerykańskich logopedów autorzy opracowali następującą tabelę podstawowych i dodatkowych symptomów giełkotu. Symptomy zostały uporządkowane według zmniejszającej się częstotliwości ich występowania:

Zdaniem K. O. Louis i A. Hinzman`a symptomatyka giełkotu stanowi kombinację najczęściej występujących następujących objawów:

• podstawowych (szybkie lub nieregularne tempo mówienia, niepoprawna budowa zdań, dezorganizacja myślenia, powtarzanie głosek, sylab, wyrazów. fraz);
• dodatkowych (błędna artykulacja, uszkodzenia neurologiczne, rodzinny giełkot, opóźniony rozwój języka, zaburzenie koordynacji motorycznej, brak zdolności szkolnych.

Przyczyny giełkotu nie zostały dotąd w pełni wyjaśnione. Przypuszcza się, że mogą one mieć charakter:

• dziedziczny,
• ograniczony,
• neurotyczny,
• wieloczynnikowy.

D. A. Weiss (1964) wskazuje głównie na dziedziczne podłoże giełkotu. Uważa, że takie zaburzenia mowy, jak opóźniony rozwój mowy, dyslalia, giełkot, jąkanie, trudności w czytaniu i pisaniu oraz zakłócenia rytmu i muzykalności są ze sobą powiązane i mają wspólną patologiczną bazę, nazwaną centralnym zaburzeniem mowy (Central Language Imbalance). Baza ta jest dziedziczna, ponieważ niemal w każdym przypadku giełkotu można doszukać się u jednego z rodziców (najczęściej ojca) różnorodnych zaburzeń mowy, których na ogół jest on nieświadomy. W typowym giełkocie brak jest - zdaniem D. A. Weiss objawów neurologicznych, jednak jego symptomy mogą mieć „organiczny posmak”. H. Freund również twierdzi, że giełkot jest dziedzicznie uwarunkowany przez neurotyczne dyspozycje przekazane dziecku przez ojca, matkę, obojga rodziców lub nawet przez wcześniejsze pokolenia. B. E. Arnold (1970) zwrócił uwagę na fakt, że giełkot występuje czterokrotnie częściej wśród mężczyzn niż kobiet. Zdaniem tego autora, można wyróżnić dwa typy wpływów dziedzicznych: specyficzny i niespecyficzny. Dziedziczenie specyficzne występuje w rodzinach, w których często pojawiały się giełkot lub jąkanie. Dziedziczenie niespecyficzne manifestuje się w postaci niskich zdolności językowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Natomiast na organiczne podłoże giełkotu wskazali Hirsch (za: Weiss 1964), Seeman (1970) oraz Brandford (1970). Hirsch uważa, że u podstaw giełkotu leży brak dojrzałości centralnego systemu nerwowego. Seeman zaś jest zdania, że przyczynę giełkotu stanowią minimalne uszkodzenia zlokalizowane w okolicy podkorowej. Badania EEG wykazują, że więcej jest nieregularności w zapisie u osób z giełkotem niż u jednostek jąkających się, które z kolei wykazują więcej cech patologicznych niż osoby mówiące normalnie.

D. A. Weiss jako pierwsza założyła, że giełkot zwykle poprzedza jąkanie i utrzymuje się w jego wczesnej fazie. Pojawia się ponownie, gdy jąkanie zmniejsza się. Weiss nie wyjaśnia, w jaki sposób giełkot przechodzi w jąkanie, a jąkanie w giełkot. Próbę odpowiedzi na to pytanie przedstawili Z. Tarkowski i M. Smul (1988). Przyjęli oni za S. S. Lapidiewskim (1969) rozróżnienie skurczowych (spastycznych) i nieskurczowych (niespastycznych) zaburzeń płynności mówienia.

Jąkanie jest zaburzeniem spastycznym, ponieważ u jego podstaw leżą nadmierne skurcze mięśni narządów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Natomiast giełkot jest zaburzeniem niespastycznym, gdyż nie obserwuje się w nim ciężkich objawów zaburzeń oddechu, fonacji i współruchów. Przyjmując to rozróżnienie Tarkowski i Smul uznali, że przejście między jąkaniem a giełkotem przebiega na poziomie fizjologicznym i psychologicznym. Z fizjologicznego punktu widzenia giełkot przekształca się w jąkanie wówczas, gdy do giełkotu dołączają się nadmierne skurcze narządów mowy, a jeżeli skurcze te ustąpią, jąkanie cofa się do postaci giełkotu.

Rozpatrując przejście między giełkotem a jąkaniem na poziomie psychologicznym uwzględniono fakt, że giełkot charakteryzuje się brakiem świadomości zaburzenia, oraz to, że świadomość ta nie występuje w pierwotnym jąkaniu, a pojawia się w jąkaniu wtórnym (Van Riper, Ferenau-Horn). Nasuwa się więc interesujące pytanie: w jaki sposób osoba z giełkotem uświadamia sobie, że się jąka? A zatem, jak to się dzieje, że nieświadomy giełkot staje się świadomym jąkaniem? Wydaje się, że progresja może być następująca: jeżeli do niespastycznego i nieuświadomionego giełkotu dołączają się nadmierne skurcze narządów mowy, to powstaje spastyczne, lecz w dalszym ciągu nieuświadomione jąkanie pierwotne, a w momencie uświadomienia sobie tego jąkania mamy już do czynienia z jąkaniem wtórnym. I na odwrót: jeżeli jąkanie wtórne przestaje być uświadomione, to przekształca się wówczas w jąkanie pierwotne, które - po ustąpieniu skurczów narządów mowy - zmienia się w giełkot. Tak więc droga od giełkotu do jąkania i od jąkania do giełkotu może prowadzić przez jąkanie pierwotne (za: Tarkowski Z.). Ścisły związek zachodzący między jąkaniem a giełkotem sprawia, że trudno jest różnicować te zaburzenia mowy. Na podstawie publikacji D. A. Weiss, Ch. Van Ripera, L. Kaczmarka i H. Wulffa oraz innych autorów Tarkowski Z przedstawił tabelaryczne porównanie giełkotu i jąkania.

Zależności pomiędzy giełkotem a jąkaniem
(podobieństwa i różnice)

Przedstawione w tabeli porównanie stanowi podstawę współczesnej diagnozy różnicowej giełkotu i jąkania. Należy jednak podkreślić, że została ona opracowana przede wszystkim na podstawie badań eksperymentalnych, wskazujących jedynie, iż pewna cecha wystąpiła w statystycznie istotnym większym nasileniu w jednej grupie niż w drugiej. Nie ustalono natomiast wskaźnika pozwalającego jednoznacznie różnicować giełkot i jąkanie. Zaburzenia te można w miarę dokładnie odróżnić dopiero na podstawie konfiguracji czynników podanych w tabeli.

Autor: Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Literatura:

1. Chęciek M. - Aktualny stan badań nad jąkaniem, „Logopedia”, 1993, nr 20.
2. Chwatcew M. E. - W sprawie etiologii i symptomatyki jąkania, „Logopedia” 1962, nr 4.
3. Engiel Z. - Próba opracowania systemu ćwiczeń logopedycznych w rehabilitacji jąkania, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne”; 1977, nr 3.
4. Głogowski K. - Jąkanie w aspekcie zdezintegrowanej osobowości, „Logopedia”, 1969, nr 8-9.
5. Grzybowska A., T a r k o w s k i Z. - O płynności mówienia, „Przegląd Psychologiczny” 1987, nr 4.
6. Kaczmarek L. - Rewalidacja dzieci i młodzieży z zaburzeniami mowy, w: Pedagogika rewalidacyjna, red. A. Hulek, Warszawa 1981.
7. Richter E. - Fizjopatologiczne podłoże jąkania, „Logopedia” 1967, nr 6.