poradnik-logopedyczny.plinterdyscyplinarny serwis logopedyczny

SCHIZOFRENIA - przyczyny, objawy, klasyfikacja

Zaburzenia rozwoju » Inne » SCHIZOFRENIA - przyczyny, objawy, klasyfikacja

Definicja schizofrenii

Po raz pierwszy użył terminu schizofrenia (schizo - rozszczepiam, phren - rozum, serce) Bleuer w 1911 roku. Posłużył się liczbą mnogą, żeby podkreślić różnorodność obrazów klinicznych i różne rokowanie w grupie schizofrenii. Objawem wiodącym zaś miało być rozszczepienie osobowości. Do dziś nie udało się w pełni wyjaśnić jej etiopatogenezy.

SCHIZOFRENIA ( schizophrenia; schizo-rozszczepiam, phren-rozum, serce gr.) psychoza, której podstawowa cechą jest rozpad, rozszczepienie (disociatio) osobowości. Jest to najcięższa i najczęstsza choroba psychiczna, której rozpowszechnienie ocenia się na 1% populacji.

Ryzyko zachorowania na całym świecie ocenia się na ok. 1 % i jest najwyższe w trzeciej dekadzie. Tak samo często chorują mężczyźni i kobiety. Pierwszy epizod u mężczyzn występuje pomiędzy 15-25 rż., natomiast u kobiet odpowiednio: 25-35 rż.

Czynniki biologiczne

Według Rosenthala, jeżeli dziecko choruje na schizofrenię ryzyko zachorowania przez rodziców wynosi do 12 %, u rodzeństwa do 14 %, zaś u dzieci rodziców, z których jedno choruje na schizofrenię wynosi ono do 18 %. Gdy oboje rodzice chorzy - do 50 %. Krewni drugiego stopnia 2,5 %. Bliźnięta jednojajowe do 50 % - 86 %. Gdy bliźnięta żyją osobno - ok. 77 %, natomiast gdy żyją razem 91,5 % - przemawia to za rolą środowiska rodzinnego w ujawnianiu się schizofrenii.

Przyczyny schizofrenii

1. Przyczyny endogenne - dziedziczno-metaboliczne; tu wieloczynnikowa poligeniczność z efektem progowym, tzn.za występowanie choroby odpowiadają liczne geny, jednak efekt fenotypowy występuje po przekroczeniu pewnego progu ilości tych genów - wskazuje się na następujące geny podatności na schizofrenię: 6 (związany z układem HLA-więc zjawiska odpornościowe), 8 i 22.

2. Przyczyny egzogenne - zakażenia wirusami, zwłaszcza powolnymi (np. jednoczsowa infekcja bliźniąt w okresie płodowym); zaburzenia immunologiczne, m.in. związane z autoagresją; zaburzenia metaboliczne (nieprawidłowa przemiana substancji neuroprzekaźnikowych - niedobór lub nadmiar (np. NA, 5-HT, endogennych agonistów receptorów imidazolinowych), endogenna synteza nieprawidłowych metabolitów, wadliwa dystrybucja neuroprzekaźników w synapsach (tu: nieprawdłowy stan błon, mechanizmów zwrotnego wychwytu lub nieprawidłowości w obrębie miejsc receptorowych: zmieniona wrażliwość (np. nadwrażliwość receptorów dopaminowych, wzrost ilości receptorów 5-HT2) lub zwiększenie ich liczby), lub uszkodzenie mózgu we wczesnej fazie życia.

Schizofrenia psychogenna - jest formą dostosowania się do środowiska osób, które wykazują predyspozycje w postaci cech wrodzonych osobowości (osobowość leptosomiczno-asteniczna) lub cech osobowości ukształtowanych we wczesnym dzieciństwie w schizofrenogennych warunkach. Wg. koncepcji psychoanalitycznej schizofrenia jest regresją do narcystycznego okresu dzieciństwa. Wg. psychologii analitycznej C. G. Junga choroba psychiczna to forma ujawniania się głębokiego, sięgającego nieświadomości problemu człowieka. W ujęciu tego szwajcarskiego psychiatry nieświadomość zawiera w sobie praobrazy - archetypy, będące wzorem dla postrzegania rzeczywistości. Archetypy mogą ulegać przeniesieniu - projekcji i wpływać na wyobrażenia postawy jednostki wobec zdarzeń otaczającego go świata.

Podział schizofrenii wg. Crowa (1980)

Typ I

Przewaga objawów pozytywnych. W okresie przedchorobowym dobre przystosowanie społeczne. Osoby chore na typ I dobrze reagują na neuroleptyki. Metodami neuroobrazowania nie stwierdza się zmian w OUN. Prawdopodobnie w tym typie występuje wzmożone przekaźnictwo w zakresie rec. D2.

Typ II

Przewaga objawów negatywnych. Odpowiada ubytkowi postschizofrenicznemu. Klasyczne neuroleptyki tzn. pochodne fenotiazyny i butyrofenony zawodzą. Lepsze efekty po n. atypowych, działających na rec. 5-HT2 i wybiórczo na D2. Neuroobrazowaniem stwierdza się często poszerzenie komór bocznych, czasem trzeciej oraz zaniki kory przedczołowej i czołowej mózgu.

TYPY SCHIZOFRENII:

• Schizofrenia paranoidalna
• Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana)
• Schizofrenia katatoniczna
• Schizofrenia ubytkowa (rezydualna)
• Schizofrenia prosta
• Schizofrenia niezróżnicowana
• Schizofrenia dziecięca
• Schizofrenia „nietypowa”

Kryteria zaburzeń schizofrenicznych

1. Określone objawy psychotyczne, urojenia, halucynacje, formalne zaburzenia myślenia
2. Pogorszenie funkcjonowania w porównaniu z jego wcześniejszym poziomem
3. Nieprzerwanie występujące objawy choroby przez co najmniej 6 miesięcy
4. Początek choroby zwykle przed 45 rokiem życia
5. Objawy nie są spowodowane zaburzeniami nastroju (afektu)
6. Objawy nie są spowodowane organicznymi chorobami mózgu ani niedorozwojem umysłowym

Poniżej 6 miesięcy - ZESPÓŁ SCHIZOFRENOPODOBNY

Poniżej 2 tygodni, po silnym urazie (traumie) - KRÓTKOTRWAŁA PSYCHOZA REAKTYWNA

Schizofrenia ukryta i prosta - OSOBOWOŚĆ POGRANICZA, ZABURZENIA OSOBOWOŚCI TYPU SCHIZOIDALNEGO

Zespoły schizofrenopodobne o późnym początku (parafrenie inwolucyjne) - ZABURZENIA PARANOIDALNE, PSYCHOZY NIETYPOWE

Objawy osiowe schizofrenii (wg Bleuer)

1. Autyzm - to jest odcinanie się od otoczenia i zamykanie w świecie własnych potrzeb; postępująca utrata kontaktu ze światem i przewaga zainteresowania przeżyciami wewnętrznymi,
2. Rozszczepienie - rozerwanie poszczególnych funkcji psychicznych; obniżenie uczuciowości wyższej i jej zobojętnienie, co prowadzi do pustki uczuciowej i utraty związków emocjonalnych z otoczeniem,
3. Rozszczepienie osobowości:
• dereizm (człowiek nie wchodzi w interakcje z rzeczywistością),
• paratymia (brak zgodności treści uczuć i myśli) i jej objaw,
• paramimia (nieadekwatne reakcje mimiczne),
• ambiwalencja (dwuwartościowość) sądów,
• ambisentencja, ambiwalencja uczuć,
• ambiwalencja dążeń,
• ambitendencja, zaburzenia toku i treści myślenia,
• równoczesne występowanie przeciwstawnych zjawisk,
• ujawnia się też jako tzw. paratymia w postaci reakcji emocjonalnych,
• urojenia i halucynacje,
• iluzje, natłok myśli, zaburzenia ruchowe, dziwaczność, manieryzm i stereotypia.

Klasyfikacje i rozpoznawanie

Ponieważ nie jest znana istota etiopatogenezy schizofrenii w rozpoznawaniu tej grupy zaburzeń posłużyć się można zbiorami objawów (klasyfikacjami) zaleconymi przez grona eksperckie. Najpopularniejsze to ICD-10 i DSM-IV.

RÓŻNICOWANIE: Przy rozpoznawaniu trzeba mieć pewność, że zaburzenie nie jest wynikiem choroby organicznej mózgu, używania środków psychoaktywizujących, intoksykacji, zespołu abstynencyjnego, lub upośledzenia umysłowego. Należy mieć również na względzie zachowania odbiegające od normy a uwarunkowane wpływem kultury lub subkultury.

Kryteria ogólne schizofrenii:

Przez większość czasu trwania epizodu psychotycznego trwającego minimum jeden miesiąc (lub przez pewien czas przez większość dnia) obecny jest przynajmniej jeden objaw z grupy I lub dwa z grupy II.

Grupa I

1. Słyszenie echa swoich myśli, nasyłanie, odciąganie, przesyłanie (nadawanie) myśli na odległość lub odsłonięcie myśli.
2. Urojenia owładnięcia, oddziaływania, lub wpływu wyraźnie odnoszące się do ciała lub ruchów kończyn lub określonych myśli, działań lub wrażeń, spostrzeżenia urojeniowe.
3. Omamy słuchowe komentujące bieżące zachowanie pacjenta, lub dyskutujące o pacjencie między sobą w trzeciej osobie, lub inne typy omamów słuchowych pochodzących z jakiejś części ciała.
4. Utrzymujące się urojenia innego rodzaju nieuzasadnione kulturowo i zupełnie niemożliwe (np.: możność kontrolowania pogody, lub bycia w łączności z obcymi z innego świata).

Grupa II

1. Utrzymujące się omamy jakiegokolwiek typu, o ile występują każdego dnia przez przynajmniej jeden miesiąc i towarzyszą im urojenia (które mogą być przelotne lub na wpół ukształtowane) lub gdy omamom towarzyszą stale idee nadwartościowe.
2. Neologizmy, przerwy lub wtrącenia w tok myślenia powodujące niespójność i mówienie nie na temat.
3. Zachowanie katatoniczne, takie jak podniecenie, zastyganie w bezruchu lub giętkość woskowa, negatywizm, mutyzm i stupor.
4. Objawy negatywne takie jak wyraźna apatia, ubóstwo mowy i wybuchowość lub niedostosowane reakcje emocjonalne (nie może być to spowodowane depresją lub kuracją neuroleptyczną).

Rodzaj schizofrenii

Jeżeli spełnione są kryteria ogólne przystępujemy do rozpoznania rodzaju schizofrenii:

Schizofrenia paranoidalna - F20.0:

Najczęściej rozpoznawany rodzaj schizofrenii, w obrazie klinicznym dominują omamy i urojenia. Jest to połączenie objawów ogólnych schizofrenii i zespołu paranoidalnego. Choroba wybucha zwykle nagle. Co ważne - nigdy nie są obecne omamy wzrokowe.

1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej).
2. Muszą być obecne urojenia takie jak urojenia prześladowcze, odnoszące, wielkościowe, pochodzenia z wyższych sfer, posłannicze, zmiany w ciele lub niewierności, pochodzenia w znaczeniu: „rodzice nie są moimi rodzicami”, lub halucynacje typu: grożące lub nakazujące głosy, omamy węchowe, smakowe, doznania typu seksualnego lub inne wrażenia cielesne lub pseudochalucynacje.
3. Spłaszczenie lub niedostosowanie afektu, objawy katatoniczne (patrz niżej) lub rozkojarzona mowa nie mogą dominować w obrazie klinicznym.

Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana) - F20.1:

Występuje rzadko. Objawia się zupełnym rozprzężeniem całego życia uczuciowego. Początek w okresie pokwitania, rzadko później.

1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej).
2. Obecne jest utrzymujące się spłaszczenie afektu, jego płytkość lub jego niedostosowanie lub nieadekwatność.
3. Muszą być również obecny jeden z następujących objawów:
1. zachowanie nieukierunkowane, raczej bezcelowe i bezładne,
2. wyraźne zdezorganizowane myślenie, ujawniające się bezładną, chaotyczną i niespójną mową.
4. Omamy lub urojenia nie mogą dominować w obrazie klinicznym.

Schizofrenia katatoniczna - F20.2:

Wyróżnia się dwie postacie: hiperkinetyczna i hipokinetyczna. Chory osłupiały może nagle podniecić się ruchowo - raptus catatonicus lub ostre podniecenie może przejść w bezruch - stupor catatonicus. Osłupienie może przebiegać z zachowana percepcją - efektoryczne lub ze zniesieniem percepcji osłupienie receptoryczne.

Postać hipokinetyczna: czynności chorego są bardzo powolne, stoi godzinami w bezruchu, na pytania odpowiada bardzo wolno (objaw otamowania myślenia), mówi cicho, niekiedy milczy (mutyzm). Obecny jest negatywizm czynny i bierny. Chorzy mogą nie przyjmować pokarmów, konieczne jest wtedy karmienie zgłębnikiem. Mogą się zanieczyszczać, często wychudzenie. Czasami charakterystyczne objawy: katalepsja woskowa lub sztywna, echolalia i/lub echopraksja.

Postać hiperkinetyczna: chorzy skaczą, krzyczą, śpiewają, bywają bardzo agresywni, niszczą wszystko dookoła, drą na sobie ubrania. Obserwuje się u nich stereotypie, perseweracje, neologizmy. Może być podwyższenie temperatury ciała. Postać ta ma nazwę śmiertelnej katatonii, jednak określenie to pochodzi z przeszłości, kiedy katatonię mylono z nierozpoznawanymi przypadkami zapalenia mózgu. Obecnie ok. 10 % śmiertelność.

1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej), choć początkowo może to być niemożliwe z powodu braku kontaktu słownego z pacjentem.
2. Przez minimum dwa tygodnie obecny jest przynajmniej jeden z wymienionych objawów (zwanych też zachowaniami katatonicznymi):
• stupor (wyraźne obniżenie reaktywności na bodźce środowiskowe i zmniejszenie spontanicznych ruchów i aktywności),
• podniecenie (zwłaszcza bezcelowa aktywność motoryczna nie wywołana przez zewnętrzne bodźce),
• zastygnięcie w bezruchu (dowolnie przyjęcie postawa i pozostawanie w nieadekwatnych lub dziwacznych postawach),
• negatywizm (bierny: wyraźnie nieumotywowany opór wobec wszystkich poleceń lub usiłowań zmiany pozycji pacjenta, lub czynny: przy próbie zmiany ruchu ruch w przeciwnym kierunku),
• sztywność (utrzymywanie sztywnej postawy wobec wysiłków zmierzających do poruszenia),
• giętkość woskowa (utrzymywanie kończyn lub ciała w niezwykłych pozach lub pozycjach ciała),
• automatyczne wykonywanie poleceń (automatyczne posłuszeństwo).

Schizofrenia ubytkowa (rezydualna) - F20.5:

Potencjalna postać zejściowa schizofrenii.

1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej) przez jakiś czas w przeszłości, ale nie w obecnym czasie.
2. Przynajmniej cztery z następujących objawów ubytkowych musi być obecnych w ciągu poprzedzających dwunastu miesięcy:
• zwolnienie psychomotoryczne lub obniżenie aktywności,
• wyraźne stępienie afektu,
• bierność i brak inicjatywy,
• ubóstwo zarówno jakości jak i treści mowy,
• słabe pozawerbalne porozumienie przez mimikę twarzy, kontakt wzrokowy, modulację głosu lub postawę,
• słabe spełnianie funkcji społecznych, zaniedbanie.

Schizofrenia prosta - F20.6:

A. Bilikiewicz uważa ją za podstawową formę schizofrenii. Początek ma miejsce zwykle w okresie dziecięcym lub dojrzewania płciowego, rzadko później. Aktywność seksualna chorych na ten rodzaj schizofrenii jest słaba, choć niekiedy bez skrępowania chorzy ci uprawiają samogwałt. Niestety, rzadko można spodziewać się znacznej poprawy. Choroba postępuje wolno ale stale. Proces chorobowy może ujawnić nowe zdolności lub talenty (Brzezicki postać tę nazywa schizofrenią paradoksalnie społecznie pozytywną).

1. Występuje powolny ale stały rozwój przez okres przynajmniej jednego roku wszystkich trzech warunków:
• znaczna i konsekwentnie utrzymująca się zmiana w zachowaniu jednostki, która ujawnia się utratą napędu i zainteresowań, bezcelowością, bezmyślnością, zaabsorbowaniem własną osobą i wycofaniem społecznym,
• stopniowe pojawiają się i pogłębiają objawy negatywne takie jak wyraźna apatia, ubóstwo mowy, zmniejszenie aktywności, stępienie afektu, bierność i brak inicjatywy, uboga komunikacja pozawerbalna (mimika twarzy, kontakt wzrokowy, modulacja głosu i postawa),
• znaczny spadek funkcjonowania społecznego, zawodowego i wyników w nauce.
2. Nie występują objawy z grupy 1 kryteriów ogólnych schizofrenii (patrz powyżej).

Schizofrenia niezróżnicowana - F20.3:

Jeżeli spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej) a poza tym stwierdza się objawy więcej niż jednego z następujących rodzajów schizofrenii: paranoidalnej, hebefrenicznej, katatonicznej lub ubytkowej (rezydualnej).

Schizofrenia dziecięca:

Początek na ok. 2-4 rż.. Kryteria i postacie jak u dorosłych.

Schizofrenia innego rodzaju - F20.8:

Jeżeli spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej) i nie możesz rozpoznać żadnego z rodzajów schizofrenii.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda